Tổng Kết Về Từ Vựng (Luyện Tập Tổng Hợp) | Ngữ Văn 9 - Tập 1 | Bài 12 - Lớp 9 - Giáo Dục Việt Nam

1. So sánh hai dị bản của câu ca dao :

-                              Râu tôm nấu với ruột bầu
                     Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.

-                             Râu tôm nấu với ruột bù^(a)
                     Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.

Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt. Vì sao ?

2. Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười sau đây :

Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói :

- Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.

Vợ nghe thấy thế liền than thở:

– Rõ khổ ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ !

3. Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi.

                             Áo anh rách vai
                             Quần tôi có vài mảnh vá
                             Miệng cười buốt giá
                             Chân không giày
                             Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.

                             Đêm nay rừng hoang sương muối
                             Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
                             Đầu súng trăng treo.

(Chính Hữu, Đồng chí)

Trong các từ vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển ? Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ, nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức hoán dụ ?

----------------------

(a) Bù (từ địa phương): bầu.

4. Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng để phân tích cái hay trong cách dùng từ ở bài thơ sau :

                             Áo đỏ em đi giữa phố đông
                             Cây xanh như cũng ánh theo hồng
                             Em đi lửa cháy trong bao mắt
                             Anh đứng thành tro, em biết không ?

(Vũ Quần Phương, Áo đỏ)

5. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

Ở đây, người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xoà ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẩn đỏ tấy lên ; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (Ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).

(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)

Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào (đặt từ ngữ mới gọi riêng sự vật, hiện tượng đó hay dùng từ ngữ đã có sẵn theo một nội dung mới) ? Hãy tìm năm ví dụ về những sự vật, hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng.

6. Truyện cười sau đây phê phán điều gì ?

Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con :

– Mau đi gọi bác sĩ ngay !

Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo :

– Đừng... đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ !

(Theo Truyện cười dân gian)