Phần 3: Thực Hành Chuyển Thể Tác Phẩm Văn Học | Chuyên đề học tập Ngữ văn 12 | Chuyên đề 2: Tìm Hiểu Về Một Tác Phẩm Nghệ Thuật Chuyển Thể Từ Văn Học - Lớp 12 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

Trang 52

Yêu cầu

• Chọn được tác phẩm văn học phù hợp để chuyển thể (tác phẩm mà bản thân đã đọc kĩ, hiểu sâu, có tiềm năng được dịch chuyển một cách thuận lợi sang ngôn ngữ của loại hình nghệ thuật khác,..).

• Chọn được loại hình nghệ thuật thích hợp để chuyển thể tác phẩm văn học (loại hình nghệ thuật phù hợp với sở trường bản thân và có thể chuyển tải tốt nhất ý đồ nghệ thuật của người chuyển thể).

• Nếu được cách thức tiến hành chuyển thể tác phẩm văn học.

I. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH CHUYỂN THỂ

Chuẩn bị

Lựa chọn tác phẩm văn học để chuyển thể

– Chọn một tác phẩm văn học gây hứng thú, có khả năng khơi gợi cho bạn những ý tưởng mới mẻ và cảm hứng sáng tạo.

– Đọc kĩ tác phẩm và ghi lại những hình dung, tưởng tượng trong khi đọc; những ấn tượng nổi bật về các nhân vật, hình ảnh, chi tiết, sự kiện, tình huống,... trong tác phẩm; những cảm nhận về âm thanh, nhịp điệu của tác phẩm; những thông điệp nhận được và cảm giác, cảm xúc của bạn sau khi đọc tác phẩm.

Tác phẩm điêu khắc trên ngọc của Giu-dép Ghi-rô-mét-ti (Giuseppe Girometti), sáng tác năm 1815, chuyển thể cảnh vua Pri-am (Priam) cầu xin A-khin (Achilles) được mang thi thể Héc-to (Hector) về quê hương trong sử thi I-li át của Hê-me-rơ

Nguồn: Viện bảo tàng Mỹ thuật Me- trò-pau-li-tần (Metropolitan), Hoa Kỳ

Trang 53

Xây dựng ý tưởng

Từ những ghi chép trong và sau khi đọc tác phẩm văn học, chọn lọc một ý tưởng gắn với một sự kiện, chi tiết, hình ảnh,... mà bạn thấy tâm đắc nhất để chuyển thể. Có nhiều cách để xây dựng ý tưởng cho một tác phẩm nghệ thuật chuyển thể, ví dụ:

– Chuyển thể nhân vật, cốt truyện, tình huống, xung đột trong tác phẩm văn học thành một vở diễn sân khấu hoặc một tác phẩm điện ảnh.

– Chuyển thể nhân vật, bối cảnh, hình ảnh trong tác phẩm văn học thành một bức tranh hoặc một tác phẩm điêu khắc.

– Chuyển thể âm hưởng, nhạc điệu, lời văn, câu thơ trong tác phẩm văn học thành một bản nhạc, ca khúc hoặc một vũ điệu.

Chọn loại hình và thể loại, phong cách nghệ thuật của tác phẩm chuyển thể

– Sau khi có ý tưởng, hãy lựa chọn một loại hình nghệ thuật mà bạn yêu thích, am hiểu. Tác phẩm chuyển thể sẽ không thành công nếu người chuyển thể thiếu kiến thức và không có đủ kĩ năng để sáng tạo.

– Tiếp đó, cần suy nghĩ về thể loại cụ thể của tác phẩm chuyển thể. Ví dụ, nếu muốn chuyển thể tác phẩm văn học thành một bộ phim, thì bạn sẽ sử dụng thể loại phim ngắn, phim truyện hay phim hoạt hình,... Nếu chuyển thể tác phẩm văn học thành một bức tranh, thì bạn sẽ chọn tranh sơn dầu, sơn mài hay tranh lụa,... Nếu chuyển thể tác phẩm văn học thành một vở diễn trên sân khấu, bạn sẽ lựa chọn nhạc kịch, múa rối, ba lê, kịch nói hay kịch cảm,... Mỗi thể loại nghệ thuật đều có những quy định riêng về nội dung, hình thức, dung lượng,... Vì thế, việc lựa chọn thể loại sẽ quyết định cấu trúc cơ bản nhất của tác phẩm.

– Ngoài ra, bạn cần hình dung về phong cách của tác phẩm chuyển thể, ví dụ: lãng mạn hay hiện thực; hài hước hay nghiêm trang; ước lệ hay tả thực;...

Chuyển thể

Lựa chọn phương thức chuyển thể

Trong quá trình chuyển thế, người chuyển thể cùng lúc đảm nhiệm hai vai, vừa là người đọc – người tiếp nhận văn học, vừa là nghệ sĩ, người sáng tạo nghệ thuật. Trong vai người tiếp nhận tích cực, người thực hiện việc chuyển thể không nhất thiết phải mô phỏng lại tác phẩm và có quyền được đồng sáng tạo với tác giả. Với tư cách là người sáng tạo nghệ thuật, người thực hiện việc chuyển thể có thể tạo nên một tác phẩm hoàn toàn mới, thậm chí khác biệt với bản gốc. Vì thế, cần ý thức được quyền năng sáng tạo của mình để lựa chọn một phương thức chuyển thể yêu thích.

Trang 54

Dưới đây là một số gợi ý cho các phương thức chuyển thể:

– Chuyển thể trung thành với tác phẩm gốc, ví dụ: minh hoạ các diễn biến của câu chuyện trong một tác phẩm truyện, vẽ chân dung một nhân vật, phổ nhạc cho một bài thơ, trình diễn một cảnh tượng hoặc toàn bộ tác phẩm văn học trên sân khấu,...

– Chuyển thể không trung thành với tác phẩm gốc, ví dụ: bổ sung nhân vật, sự kiện; thay đổi mở đầu, kết thúc, bản chất của nhân vật hoặc đặt nhân vật trong những bối cảnh và mối quan hệ mới; pha trộn các nhân vật, sự kiện trong nhiều tác phẩm văn học; vay mượn một số hình ảnh, chi tiết, nhân vật, mô típ trong tác phẩm văn học để sáng tạo nên một tác phẩm hoàn toàn mới;...

Sử dụng kí hiệu nghệ thuật của một loại hình nghệ thuật khác để chuyển thể tác phẩm

Kiều Loan – tranh bột màu của Nguyễn Trung Hiếu, minh hoạ cho vở kịch thơ cùng tên của Hoàng Cầm

Mỗi loại hình nghệ thuật có một hệ thống kí hiệu nghệ thuật riêng, hay nói cách khác, một ngôn ngữ biểu đạt riêng. Bạn cần hiểu rõ ngôn ngữ nghệ thuật riêng của loại hình nghệ thuật mà mình muốn sáng tạo nhằm chuyển thể một tác phẩm văn học. Nếu chuyển thể tác phẩm văn học thành một bức tranh, cần cân nhắc màu sắc, ánh sáng, bố cục, hình ảnh, đường nét mà mình sẽ sử dụng. Nếu chuyển thể tác phẩm văn học thành một bản nhạc, cần phối hợp hài hoà giữa cao độ, trường độ, nhịp điệu, tiết tấu của âm thanh để làm nổi bật cảm xúc, diễn tả được cảm nhận của bạn về nhịp điệu cuộc sống được gợi nên từ tác phẩm văn học. Nếu chuyển thể tác phẩm văn học thành một bộ phim, cần chú ý đến các cảnh quay, góc quay, lời thoại, diễn xuất,... (Thực tế, việc dựng một bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học phải được thực hiện trong môi trường

Trang 55

chuyên nghiệp, với những con người chuyên nghiệp. Trong phạm vi nhà trường, chỉ có thể hoàn thành được một bản thảo kịch bản phim hoặc dựng được những video clip ngắn. Dù sao, nếu việc này được thực hiện thì đây cũng là một cuộc tập dượt tốt cho việc theo đuổi giác mơ trở thành nhà biên kịch, đạo diễn điện ảnh,... của bạn).

II. CÔNG BỐ TÁC PHẨM

Tác phẩm nghệ thuật thuộc các loại hình nghệ thuật khác nhau cần được công bố dưới những hình thức riêng. Ví dụ, các tác phẩm hội hoạ, điều khác thường được công bố trong một cuộc trưng bày, triển lãm. Tác phẩm sân khấu, điện ảnh được công diễn hoặc chiều trên sân khấu, trong nhà hát, rạp chiếu phim,... Tác phẩm âm nhạc có thể được trình diễn trong một buổi biểu diễn. Ngoài ra, người ta có thể công bố tác phẩm của mình trên các phương tiện truyền thông dưới dạng video clip, audio, hình ảnh,... Công bố là cách đưa tác phẩm đến được với đông đảo người đọc, người xem, người nghe, từ đó, các tác giả có thể nhận được nhiều phản hồi và rút ra những kinh nghiệm hữu ích. Với chuyên để này, trước hết, nơi công bố được xác định là không gian trường học, theo đó, người đánh giá đầu tiên phải là thầy cô và các bạn trong lớp. Sản phẩm công bố là những tác phẩm được bạn tạo ra trong điều kiện học tập của mình (thường là các bức tranh mang tính chất minh hoạ cho một số tác phẩm văn học có trong sách giáo khoa hay các vở diễn sân khấu đơn giản, cũng chuyển thể từ tác phẩm văn học).

III. TỔNG KẾT, ĐÁNH GIÁ

Sau khi công bố tác phẩm bạn có thể nhìn lại toàn bộ quá trình tiếp nhận – sáng tạo nghệ thuật của mình để tự đánh giá, suy ngẫm về các điểm mạnh, điểm yếu, thành công hay thất bại. Có thể trả lời những câu hỏi gợi ý sau:

– Bạn đã nhận được những phản hồi gì từ khán, thính giả, trước hết là từ thầy cô và các bạn trong lớp? Trong số đó, đâu là điều bạn có thể tiếp thu để hoàn thiện tác phẩm của mình?

– Điều bạn đã học được trong quá trình làm việc là gì? Nếu được thực hiện lại, bạn sẽ thay đổi, điều chỉnh những gì?

– Liệu có ý tưởng nào bạn muốn tiếp tục theo đuổi hoặc ý tưởng mới nào được gợi nên sau khi bạn đã hoàn tất tác phẩm?

Suy ngẫm và học hỏi từ quá trình làm việc sẽ giúp bạn hoàn thiện tác phẩm của mình, tích luỹ được những kinh nghiệm cần thiết cho các hoạt động tiếp theo.