Thao tác lập luận so sánh | Ngữ văn 11 (tập một) - Lớp 11 - Giáo Dục Việt Nam

Kết quả cần đạt:

• Hiểu rõ vai trò của thao tác lập luận so sánh.
• Biết vận dụng thao tác lập luận so sánh khi viết một đoạn văn, bài văn nghị luận

I - Mục đích, yêu cầu của thao tác lập luận so sánh

Trong thế giới khách quan, nhiều sự vật, hiện tượng có những điểm chung và liên quan mật thiết với nhau, nhưng vẫn có những nét riêng. Bời vậy, tỏng quá trình nhận thức, người ta thường so sánh để tìm ra những điểm giống và khác nhau giữa các đối tượng để có được những nhận xét, đánh giá chính xác về chúng.

Khi viết văn nghị luận người ta cũng dùng so sánh để làm sáng rõ, làm vững chắc thêm luận điểm của mình. Đó là so sánh trong lập luận.

Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu nêu ở dưới.

Yêu người, đó là một truyền thống cũ. ''Chinh phụ ngâm'', ''Cung oán ngâm khúc'' đã nói đến con người. Nhưng dù sao cũng là mới bàn đến một lạng người. Với ''Kiều'', Nguyễn Du đã nói đến cả xã hội người. Với ''Chiêu hồn'' thì cả loài người được bàn đến (...). ''Chiều hồn'', con người trong cái chết. ''Chiêu hồn'' thì cả loài người trong từng giới, từng loài, ''mười loài là những loài nào'' với những loài nào'' với những nét cộng đồng phổ biến, điển hình của từng loại một''. (...)

Tôi muốn nói đến bài văn ''Chiêu hồn'', một tác phẩm có một không hai trong nền văn học chúng ta. (Nghĩ mà xem, trước ''Chiêu hông'' chưa hề có bài văn nào đem cái ''run rẩy mới'' ấy vào văn học. Sau ''Chiêu hồn'', lại càng không.) Nếu ''Truyện Kiều'' nâng cao lịch sử thơ ca, thì ''Chiêu hồn'' đã mở rộng địa dư của nó qua một vùng xưa nay ít ai động tới : cõi chết.

________________________________________________________________________________________________
(Theo Tuyển tập Chế Lan Viên, tập II, NXB Văn học, Hà Nội, 1990)

1. Xác định đối tượng được so sánh và đối tượng so sánh.
2. Phân tích những điểm giống và khác nhau giữa đối tượng được so sánh và đối tượng so sánh.
3. Phân tích mục đích so sánh trong đoạn trích.
4. Từ những nhận xét trên, hãy cho biết mục đích và yêu cầu của thao tác lập luận so sánh.

II - Cách so sánh 

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi nêu ở dưới.

Làm sao trong đêm tối ngày xưa đó, Ngô Tất Tố đã mò ra được những thực tế đó và trong đêm tối, ông lụi hụi thắp được bó hương mà tự mình soi đường cho nhân vật mình đi? Lúc đó, không phải là không ai nói về làng xóm dân cày, nhưng người ta nói năng khác ông, người ta bàn cãi lương hương ẩm, người ta xoa xoa mà ngư ngư tiều tiều canh canh mục mục. Còn Ngô Tất Tố thì xui người nông dân nổi loạn. Cái cách viết lách như thế, cái cách dựng truyện như thế, không là phát động quần chúng nông dân chống quan Tây, chống vua ta thì còn là cái gì nữa!

________________________________________________________________________________________________

(Theo Nguyễn Tuân toàn tập, tập V, Sđd)

1. Nguyễn Tuân đã so sánh quan niệm ''soi đường'' của Ngô Tất Tố trong tắt đèn với những quan niêm nào?
2. Căn cứ để so sánh những quan niệm ''soi đường'' trên là gì?
3. Mục đích của sự so sánh đó?
4. Lấy dẫn chứng từ những đoạn trích đã nêu để làm rõ những điểm sau :

- Đối tượng (sự vật, hiện việc, hiện tượng,...) đưa ra so sánh phải có mối liên quan với nhau về một mặt, một phương diện nào đó.

- So sánh phải dựa trên tiêu chí rõ ràng.

- Kết luận rút ra từ sự so sánh phải chân thực, giúp cho việc nhận thức sự vật, sự việc, hiện tượng,... được chính xác, sâu sắc hơn.

Ghi nhớ

Mục đích của so sánh là làm rõ đối tượng đang nghiên cứu trong tương quan với đối tượng khác. So sánh đúng làm cho bài văn nghị luận sáng rõ, cụ thể, sinh động và có sức thuyết phục.

Khi so sánh, phải đặt các đối tượng vào cùng một bình diện, đánh giá trên cùng một tiêu chí mới thấy được sự giống nhau và khác nhau giữa chúng, đồng thời phải nêu rõ ý kiến, quan điểm của người nói (người viết).

Luyện tập

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi nêu ở dưới

Như nước Đại Việt  ta từ trước,
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu.
Núi sông bờ cõi đã chia,
Phong tục Bắc Nam cũng khác.
Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc đập,
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương.
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau,
Song hào đời nào cũng có.

______________________________________________________________________________________________
(Nguyễn Traixi, Đại cáo bình Ngô)

1. Trong đoạn trích, tác giả đã so sánh ''Bắc'' với ''Nam'' về những mặt nào ?
2. Từ sự so sánh đó, có thể rút ra kết luận gì?
3. Sức thuyết phục của đoạn trích?