Đọc: Lời tiễn dặn (Trích Tiễn dặn người yêu – truyện thơ dân tộc Thái) | Ngữ Văn 12 - Tập 1 | Bài 4: Tự Sự Trong Truyện Thơ Dân Gian Và Trong Thơ Trữ Tình - Lớp 12 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

Trang 102

VĂN BẢN 1: Lời tiễn dặn (Trích Tiễn dặn người yêu – truyện thơ dân tộc Thái)

• Hãy chia sẻ đôi điều về một truyện thơ bạn từng biết hay từng đọc (nhan đề, tác giả, nội dung tác phẩm,...).

• Hãy nhớ lại một tác phẩm (thuộc bất kì thể loại nào) có kể một câu chuyện tình yêu đã thực sự gây ấn tượng với bạn. Theo bạn, điều gì khiến tình yêu trở thành đề tài bất tận của văn học?

Trang 103

Chàng trai và cô gái yêu nhau tha thiết nhưng hoàn cảnh ngăn trở không cho họ được chung sống dưới một mái ấm hạnh phúc. Ngày cô gái phải về làm dâu nhà khác, chàng trai quyết đi theo trong vai người đưa tiễn để có cơ hội nói lời nguyện ước sắt son.

Hình dung về bối cảnh câu chuyện.

1️⃣Quẩy gánh qua đồng rộng

Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng.

Vừa đi vừa ngoảnh lại,

Vừa đi vừa ngoái trông

Chân bước xa lòng càng đau nhớ.

Em tới rừng ớt ngắt lá ớt ngồi chờ,

Tới rừng cà ngắt lá cà ngồi đợi,

Tới rừng lá ngón ngóng trông

Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi;

Được nhủ

Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi,

[...]

Chú ý cách diễn tả đầy hình ảnh về tâm trạng của cô gái.

Xin hãy cho anh kể vóc mảnh,

Quấn quanh vai ủ lấy hương người,

Cho mai sau lửa xác đượm hơi,

Một lát bên em thay lời tiễn dặn!

Con nhỏ hãy đưa anh ẵm

Bé xinh hãy đưa anh bồng

Chú ý cách cư xử khác thường nhưng hoàn toàn hợp lí của chàng trai.

__________________________________________________

,

Nhủ: nhắn nhủ, tâm sự.

Anh yêu em: tức là anh – người yêu của em.

Vóc mảnh: dáng vóc mảnh mai.

Trang 104

Cho anh bế con dòng đừng ngượng,

Nựng con rồng, con phượng đùng buồn.

[...]

"Đôi ta yêu nhau đợi tới tháng Năm lau nở,

Đợi mùa nước đỏ cá về,

Đợi chim tăng ló hót gọi hè,

Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông,

Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi goá bụa về già.”

[...]

2️⃣“Dậy đi em, dậy đi em ơi!

Dậy rũ áo kẻo bọ

Dậy phủi áo kẻo lầm!

Đầu bù anh chải cho,

Tóc rối đưa anh búi hộ!”

Anh chặt tre về đốt gióng đầu,

Chặt tre dày, anh hun gióng giữa,

Lam ống thuốc này em uống khỏi đau.

Tơ rối đôi ta cùng gỡ, 

Tơ vò ta vuốt lại quay guồng;

Quay lại guồng gỗ tốt cán thuôn,

Cảm nhận niềm thương xót của chàng trai khi chứng kiến tình cảnh của người yêu ở nhà chồng

_________________________________________________________

Mùa nước đỏ: mùa nước lũ.

Chim tăng ló: một loài chim hót nhiều vào đầu mùa hè, giọng hót thường được cảm nhận là não nùng, buồn bã.

Bọ: chỉ chung sâu bọ, côn trùng.

Lam: nấu cơm, nấu thức ăn hay sắc thuốc với vật đựng là ống tre, ống nứa tươi (dùng thay cho nổi).

Guồng: dụng cụ để cuốn sợi dệt vải, thường làm bằng tre, mây, có cán quay bằng gỗ.

Thuôn: thon. Ở đây nói về cán của guồng quay sợi, có dáng thon, chuốt nhỏ dần về hai đầu.

Trang 105

Về với người ta thương thuở cũ.

Chết ba năm hình còn treo đó;

Chết thành sông vục nước uống mát lòng,

Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,

Chết thành bèo, ta trôi nổi ao chung

Chết thành muôi, ta múc xuống cùng bát,

Chết thành hồn, chung một mái, song song.

Hỡi gốc dưa yêu mọc ngoài cồn cát,

Nước ngập gốc đáng lụi

Nước ngập rễ đáng bềnh, đừng bệnh.

Đôi ta yêu nhau, tình Lú – Ủa mặn nồng

Lời đã trao thương không lạc mất;

Như bán trâu ngoài chợ,

Như thu lúa muôn bông.

Lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng,

Bền chắc như vàng như đá.

Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng,

Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già,

Ta yêu nhau tàn đời gió

Người xiểm xui không ngoảnh, không nghe.

Lời thề nguyên thuỷ chung được diễn tả như thế nào?

(Mạc Phi dịch, Tiễn dặn người yêu – Xống chụ xon xao, NXB Văn học, Hà Nội, 1973, tr. 122 – 124, 1 26, 138 – 140)

_______________________________________________________________________

Muôi: dụng cụ múc canh giống như chiếc thìa (muỗng) nhưng có kích thước lớn hơn, có địa phương gọi là mỗi.

Lụi: tàn (ở đây nói về tình trạng cây bị úng, chết).

Bềnh: nổi hẳn trên mặt nước (ở đây nói về việc cây bị nổi lên do nước ngập làm long rễ).

Tàn đời gió: hết trận giả, hết gió. Ý nói dù các hiện tượng thiên nhiên (như gió) không tồn tại nữa thì tình yêu vẫn còn mãi.

Xiểm xui: nói lời không tốt với dụng ý xấu.

Trang 106

Tiễn dặn người yêu là truyện thơ thuộc loại nổi tiếng và phổ biến nhất của dân tộc Thái sống ở vùng Tây Bắc, Việt Nam.

Tiễn dặn người yêu kể về chuyện tình éo le, đẫm nước mắt của đôi nam nữ dân tộc Thái. Ngay từ thời thơ ấu, hai nhân vật chính đã gắn bó với nhau. Đến tuổi trưởng thành, tình cảm giữa hai người càng mặn nồng và họ mong ước được kết đôi chồng vợ. Nhưng khi chàng trai đến xin ở rể

Trong tổng số 1 846 câu của Tiễn dặn người yêu có khoảng gần 400 câu là lời chàng trai tiễn dặn cô gái. Do tính đặc sắc, tiêu biểu của những câu này mà truyện thơ được đặt tên như vậy. Đoạn trích ở trên được ghép thành từ hai lời tiễn dặn trong tác phẩm: lời 1 thể hiện tâm sự của chàng trai khi tiễn cô gái về nhà chồng; lời 2 bộc lộ niềm thương xót của anh khi chứng kiến cảnh cô gái bị nhà chồng
đánh đập, hành hạ. Cả hai lời đều tha thiết, cảm động, cho thấy tình yêu sắt son, bền chặt, mãi không
nhạt phai giữa hai nhân vật chính.

1. Qua hai lời tiễn dặn trong đoạn trích, người đọc có thể nắm bắt được điều gì về bối cảnh của câu chuyện?

2. Lời kể trong đoạn trích là của ai? So với một số tác phẩm viết bằng văn xuôi đã học, lời kể ở đây có điểm gì đặc biệt?

3. Nêu nhận xét về tâm trạng của cô gái trên đường về nhà chồng và cách thể hiện tâm trạng ấy trong lời tiễn dặn 1.

4. Qua toàn bộ đoạn trích, hình ảnh chàng trai hiện lên với những đặc điểm gì? Bạn thấy xúc động nhất với những biểu hiện nào của nhân vật này?

5. So sánh nội dung lời thề nguyền thuỷ chung và cách thể hiện lời thề nguyền ấy trong hai lời tiễn dặn.

____________________________________________________________________

Ở rể: một tục lệ hôn nhân cũ của người Thái, quy định người con trai khi muốn cưới vợ phải đến ở nhà người con gái một thời gian, trải qua hai giai đoạn là rể ngoài (đi làm cho nhà người con gái, ở như khách) và rể trong (sống cũng người con gái tại nhà cô ấy). Sau đó, cả hai người mới chính thức trở thành vợ chồng và người chồng được đưa vợ về nhà cha mẹ mình hay ra ở riêng.

Đàn môi: một loại nhạc cụ nhỏ làm bằng miếng đồng mỏng, dài như lá tre.

Trang 107

6. Qua tìm hiểu đoạn trích và phần giới thiệu chung về tác phẩm Tiễn dặn người yêu, hãy nêu nhận xét về sự khác nhau giữa một bài thơ trữ tình và một truyện thơ.

7. Đoạn trích cho biết điều gì về không gian tồn tại và đời sống văn hoá tinh thần của đồng bào dân tộc Thái – chủ nhân truyện thơ Tiễn dặn người yêu?

Kết nối đọc – viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một đoạn thơ trong văn bản Lời tiễn dặn đã để lại cho bạn những ấn tượng thật sự sâu sắc.