Bài 7: Họ hàng, làng xóm | Tiếng Việt 4 - Tập Một | CỘNG ĐỒNG - Lớp 4 - Cánh Diều

CHIA SẺ (trang 85)

1. Tìm từ ngữ ở bên B phù hợp với từ ngữ ở bên A để hoàn thành các câu sau. Các câu ấy nói lên điều gì?

2. Em tán thành những cách ứng xử nào dưới đây giữa hàng xóm, láng giềng?

a) Hàng xóm, láng giềng tối lửa tắt đèn có nhau.

b) Thương người như thể thương thân.

c) Cháy nhà hàng xóm, bình chân như vại.

d) Một điều nhịn, chín điều lành.

e) Đèn nhà ai, nhà nấy rạng.

g) Lời nói chẳng mất tiền mua

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.

BÀI ĐỌC 1 (trang 86, 87)

Người cô của bé Hương

(Trích)

Đấy là người cô mà bé Hương chợt nhớ tối trong một lần chuyện trò với các bạn. Bạn nào cũng khoe rằng họ hàng của bạn ấy tài giỏi nhất trên đời. Bạn Tâm khoe có một người anh họ lái máy bay rất giỏi, khi bay qua nhà Tâm thì ném thư cho Tâm. Loan thì khoe có một người chú lái tàu thuỷ, mang về cho bạn ấy rất nhiều vỏ ốc đẹp. Hương nghĩ mãi rồi kể: “Cô Thu là cô của tớ. Cô tớ làm y tá ở bệnh viện ngoài Hà Nội. Cô ấy giỏi lắm!”. “Thế cô ấy có hay viết thư cho cậu không?" – Các bạn hỏi. Hương lúng túng: “Không, chắc là cô tớ bận.”.

Từ sau hôm đó, Hương bắt đầu viết thư cho cô Thu, kể về những chuyện hằng ngày ở lớp, ở nhà. Vài tháng sau, trong ngăn kéo của Hương có tới hơn mười lá thư Hương viết cho cô Thu. Thư không có địa chỉ, ngày tháng và chẳng bao giờ gửi đi đâu.

Hôm nay, bỗng cô Thu nhận được một phong bì dày cộp, trong đó có những lá thư của bé Hương do mẹ Hương ghi địa chỉ và gửi cho cô. Đọc thư, cô rất vui và cảm động. Cô không ngờ cái con bé Hương, khi theo bố mẹ vào Sài Gòn còn bé tí xíu, thế mà bây giờ đã viết thư cho cô, nhớ đến cô, nghĩ cho cô bao điều tốt đẹp. Ôi, những nét chữ to tướng không đều hàng ấy mang đến cho cô biết bao niềm vui. Cô liền viết một lá thư cho bé Hương, kể công việc của cô cho Hương nghe và hứa sẽ vào thăm Hương trong kì nghỉ phép tôi. Cô không quên bỏ vào phong thư một tấm hình đẹp nhất của cô.

Theo XUÂN QUỲNH

CHÚ THÍCH VÀ GIẢI NGHĨA

- Lúng túng: không biết hành động, ứng xử như thế nào

- Dày cộp: rất dày.

- Tí xíu: rất nhỏ bé nhưng xinh xắn

CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

1. Các bạn của Hương khoe về họ hàng như thế nào?

2. Vì sao Hương lúng túng khi các bạn hỏi về cô Thu?

3. Sau lần chuyện trò với các bạn, Hương đã làm gì?

4. Khi cô Thu nhận được những lá thư của Hương, cô cảm thấy thế nào? Vì sao cô cảm thấy như thế?

5. Tưởng tượng em là Hương trong câu chuyện trên, em sẽ nói gì với các bạn khi nhận được thư của cô Thu?

TỰ ĐỌC SÁCH BÁO (trang 87)

BÀI VIẾT 1 (trang 87)

Trả bài tả cây cối

1. Nghe cô giáo (thầy giáo) nhận xét chung về bài viết của cả lớp.

2. Tham gia sửa bài cùng cả lớp: sửa các lỗi chung về cấu tạo và nội dung bài văn, lỗi dùng từ, đặt câu, chính tả,...

Lưu ý về các lỗi thường gặp khi viết bài văn tả cây cối:

a) Lỗi về cấu tạo

– Bài văn không có đủ mở bài, thân bãi, kết bài.

– Sắp xếp các đoạn văn trong bài không hợp lí.

– Sắp xếp các ý trong đoạn văn không hợp lí.

b) Lỗi về nội dung

– Tả thiếu nhiều bộ phận của cây (hoặc thiếu nhiều ý về sự thay đổi của cây theo thời gian).

– Tả cây không đúng với thực tế.

– Không nêu được cảm nghĩ của em.

3. Tự sửa bài văn của mình.

4. Đổi bài cho bạn để kiểm tra việc sửa lỗi.

KỂ CHUYỆN (trang 88)

Cây hoa hồng bạch

Theo PHONG THU

1. Nghe và kể lại câu chuyện

Gợi ý

Đoạn 1: Vườn cây ở khu tập thể xuất hiện như thế nào?

Đoạn 2: Chuyện gì xảy ra với hoa hồng bạch của ông cụ?

Đoạn 3: Ai đã hái những nụ hoa hồng bạch?

Đoạn 4: Ông cụ đã nói thế nào để ba ông cháu cùng chăm sóc cây hoa?

2. Trao đổi về câu chuyện

a) Theo em, hành động của hai bạn nhỏ đáng chê trách ở điểm nào?

b) Ông cụ nói gì khi bắt gặp hai bạn nhỏ bẻ nụ hoa hồng?

c) Cách ứng xử của ông cụ đã giúp hai bạn nhỏ thay đổi như thế nào?

d) Qua câu chuyện, em rút ra được bài học gì?

BÀI ĐỌC 2 (trang 89, 90)

Kỉ niệm xưa

Ngôi nhà cũ của ông bà nội tôi nằm giữa một khu vườn rộng. Tôi nhớ mãi về căn nhà nhỏ này, nơi lưu giữ tuổi thơ yêu dấu. Ngôi nhà khung gỗ, có những cột gỗ lim lên nước đen bóng. Trong ngôi nhà mát dịu, ông nội tôi hay ngồi sau án thư bên cửa sổ, bắt mạch, kê đơn, châm cứu và bốc thuốc. Mỗi khi ông làm việc, chị em chúng tôi lại kéo nhau ra vườn chơi.

Trò chơi các chị tôi chơi mãi không chán là bán hàng. Các chị lấy dây tơ hồng mọc trên hàng rào cây cúc tần, cắt khúc ngắn để giả làm bún, phở, lấy lá râm bụt nấu canh. Còn tôi, bé nhất hội, bản bánh đa làm từ khoai lang luộc. Tiếng mời chào, tiếng khen ngon, kêu nóng râm ran cả một góc vườn.

Khác với bọn con gái, lũ con trai – là anh Hải, con bác tôi và Son, Hữu – con cô tôi lại khoái trò chơi đánh trận. Anh Hải lớn nhất trong các anh chị em, luôn luôn nhận là tổng chỉ huy. Ba anh em đánh nhau tít mù khiến lá cây rơi lả tả. Thường là đến hồi bất phân thắng bại thì ông nội thò đầu ra cửa sổ, quát to: “Nghịch vừa vừa thôi!".

Sau này, khi đã lớn khôn, chị em chúng tôi vẫn thân thiết với nhau như hồi thơ bé. Chúng tôi hay ngồi nhắc lại những trò chơi thuở nhỏ và mảnh vườn xưa yêu dấu của ông bà nội. Phải chăng bởi những kỉ niệm thơ bé ấy mà tỉnh chị em con cô con cậu của chúng tôi vẫn bền chặt mãi qua thời gian?

Theo LÊ THANH NGA

CHÚ THÍCH VÀ GIẢI NGHĨA

- Án thư: bàn thời xưa, hẹp và dài dùng để đọc sách và viết.

- Bắt mạch: ấn nhẹ ngón tay lên chỗ có động mạch để chẩn đoán hoặc theo dõi bệnh.

- Châm cứu: châm kim hoặc đốt nóng các huyệt trên cơ thể để chữa bệnh theo Đông y.

- Dây tơ hồng: cây dạng sợi nhỏ, màu vàng hoặc xanh, nâu, không có lá, quấn vào cây chủ.

- Bất phân thắng bại: không phân định được thắng thua.

CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

1. Khung cảnh ngôi nhà xưa của ông bà nội được miêu tả như thế nào?

2. Mấy anh chị em chơi những trò chơi gì? Em thích những chi tiết nào trong hai đoạn văn miêu tả các trò chơi ấy?

3. Hình ảnh ông nội trong tâm trí các cháu vừa trang nghiêm vừa ấm áp. Hãy tìm những chi tiết trong bài đọc thể hiện điều đó.

4. Câu nào dưới đây nói lên ý nghĩa (chủ đề) của bài đọc? Tìm ý đúng

a) Tôi nhớ mãi về căn nhà nhỏ này, nơi lưu giữ tuổi thơ yêu dấu.

b) Mỗi khi ông làm việc, chị em chúng tôi lại kéo nhau ra vườn chơi.

c) Sau này, khi đã lớn khôn, chị em chúng tôi vẫn thân thiết với nhau như hồi thơ bé.

d) Phải chăng bởi những kỉ niệm thơ bé ấy mà tình chị em con cô con cậu của chúng tôi vẫn bền chặt mãi qua thời gian?

LUYỆN TỪ VÀ CÂU (trang 90, 91)

Tính từ

I. Nhận xét

1. Các từ in đậm dưới đây miêu tả đặc điểm của những sự vật, hoạt động, trạng thái,... nào?

Ngôi nhà cũ của ông bà nội tôi nằm giữa một khu vườn rộng. Tôi nhớ mãi về căn nhà nhỏ này, nơi lưu giữ tuổi thơ yêu dấu. Ngôi nhà khung gỗ, có những cột gỗ lim lên nước đen bóng. Trong ngôi nhà mát dịu, ông nội tôi hay ngồi sau án thư bên cửa sổ, bắt mạch, kê đơn, châm cứu và bốc thuốc. [...] Ba anh em đánh nhau tít mù khiến lá cây rơi lả tả. Thường là đến hồi bất phân thắng bại thì ông nội thò đầu ra cửa sổ, quát to: “Nghịch vừa vừa thôi!”.

Theo LÊ THANH NGA

2. Xếp các từ in đậm ở bài tập 1 vào nhóm thích hợp:

Chỉ hình dáng

Chỉ màu sắc

Chỉ tính chất

II. Bài học

Tính từ là từ chỉ đặc điểm của sự vật, hoạt động, trạng thái,...

III. Luyện tập

1. Tìm tính từ trong hai khổ thơ sau:

               Giàn gấc đan lá

               Xanh một khoảng trời

               Gió về gió quạt

               Mát chỗ em ngồi...

               Trái gấc xinh xinh

               Chín vàng nắng đỏ

               Bao nhiêu Mặt Trời

               Ngủ say trong đó.

ĐẶNG VƯƠNG HƯNG

2. Đặt một câu tả một cây hoa (hoặc một đồ vật, con vật,...). Cho biết trong câu đó, từ nào là tính từ, tính từ ấy miêu tả đặc điểm của sự vật hoặc hoạt động, trạng thái,... nào.

BÀI VIẾT 2 (trang 91, 92)

Luyện tập viết đoạn văn tưởng tượng

(Tìm ý, sắp xếp ý)

Tìm ý và sắp xếp ý cho đoạn văn theo 1 trong 2 đề sau:

1. Dựa vào vở kịch “Ở Vương quốc Tương Lai”, hãy viết một đoạn văn về vương quốc đó theo tưởng tượng của em.

2. Dựa vào vở kịch “Ở Vương quốc Tương Lai”, hãy viết đoạn văn về một em bé trong vở kịch đó theo tưởng tượng của em.

BÀI ĐỌC 3 (trang 92, 93, 94)

Mảnh sân chung

Hai gia đình chung mảnh sân nhỏ bé. Không có nết vạch nào chia đôi cái sân, nhưng thường mỗi sáng đều thấy cái sân được phân chia khá rõ: Bên nhà Thuận đã quét sạch phần sân của mình từ sáng sớm, còn nhà Liên thì lá rụng đầy, mãi đến chiều tối Liên mới quét.

Sáng thứ Hai đầu tuần, Thuận xách chổi ra quét sân. Quét sạch phần bên nhà mình, Thuận đúng lại ngắm nghĩa. Bỗng Thuận thấy bực bực vì cái sân chia hai nửa. Thuận quét luôn nửa bên kia. Cả mảnh sân sạch bong. Mệt thêm chút, nhưng Thuận thấy rất hài lòng. Sáng hôm sau, Thuận dậy sớm, lại quét luôn cả cái sân, hết sức thoải mái và thích thú.

Sáng thứ Tư, Thuận dậy sớm, hối hả xách chổi ra sân, thì lạ chưa, cả cái sân sạch bong rồi! Và Thuận nghe có tiếng hát khe khẽ của Liên bên nhà kia. Thuận trở vào nhà, dặn mẹ:

– Mẹ ơi! Sáng mai mẹ gọi con dậy thật sớm nhé! Trời chưa sáng cũng được!

Sáng thứ Năm, trời mới tờ mờ, mẹ đã gọi Thuận. Thuận bật dậy, xách chổi chạy ngay ra sân, nhưng một lần nữa, cái sân lại sạch bóng! Tối hôm đó, Thuận đi ngủ sớm và dặn mẹ gọi dậy sớm hơn nữa.

Nhưng mờ sáng thứ Sáu, trời bắt đầu mưa rả rích. Có hai bạn nhỏ nằm trên giường mà cứ hồi hộp chờ mưa tạnh. Nhưng mưa mãi không tạnh. Nằm chán, cả hai đều đứng ra cửa, nhìn ra sân. Hai bạn nhìn nhau, bất giác cười thật tươi … Từ hôm đó, họ chia phiên nhau, mỗi người quét cái sân chung một ngày. Cái sân lúc nào cũng sạch như lau như li, không một mảnh rác.

Theo HOÀNG ANH ĐƯỜNG

CHÚ THÍCH VÀ GIẢI NGHĨA

- Sạch bong: sạch đến mức không có một chút bụi hay rác bẩn.

- Hối hả: vội vã vì sợ không kịp

- Tờ mờ: (trời) còn mờ mờ, chưa sáng hẳn.

- Rả rích: (âm thanh) không to không nhỏ, đều đều, kéo dài như không dứt.

- Bất giác: chợt xảy ra ngoài ý định.

- Sạch như lau như li: sạch bong, dùng với ý nhấn mạnh.

CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

1. Qua đoạn 1, em hiểu vì sao cái sân chung như được chia thành hai nửa?

2. Trong mỗi đoạn tiếp theo, Thuận và Liên đã làm điều gì đáng khen?

3. Câu mở đầu mỗi đoạn trong câu chuyện trên có tác dụng gì?

4. Ý nghĩa (chủ đề) của câu chuyện này là gì?

5. Tưởng tượng em là Thuận hoặc Liên trong câu chuyện trên. Hãy ghi lại sự việc diễn ra vào sáng thứ Sáu bằng 4 – 5 dòng nhật kí.

BÀI VIẾT 3 (trang 94)

Luyện tập viết đoạn văn tưởng tượng

(Thực hành viết)

Chọn 1 trong 2 để sau:

1. Dựa vào vở kịch “Ở Vương quốc Tương Lai", hãy viết một đoạn văn về vương quốc đó theo tưởng tượng của em.

2. Dựa vào vở kịch “Ở Vương quốc Tương Lai", hãy viết đoạn văn về một em bé trong vở kịch đó theo tưởng tượng của em.

Lưu ý:

TRAO ĐỔI (trang 94)

Em đọc sách báo

1. Giới thiệu một câu chuyện (hoặc bài thơ, bài văn, bài báo) đã đọc ở nhà về tình cảm họ hàng, làng xóm.

2. Trao đổi về nội dung câu chuyện (hoặc bài thơ, bài văn, bài báo) mà bạn em giới thiệu:

a) Tình cảm họ hàng, làng xóm được thể hiện qua câu chuyện (hoặc bài thơ, bài văn, bài báo) đó như thế nào?

b) Nói điều em tưởng tượng được (về cảnh vật hoặc ý nghĩ, lời nói, hành động của nhân vật) qua một chi tiết trong câu chuyện (hoặc bài thơ, bài văn, bài báo) đó.

Cách giới thiệu, trao đổi: Thực hiện như đã hướng dẫn ở các bài học trước.

BÀI ĐỌC 4 (trang 95, 96)

Anh đom đóm

(Trích)

                   Mặt Trời gác núi

                   Bóng tối lan dần,

                   Anh đóm chuyên cần

                   Lên đèn đi gác.

                   Theo làn gió mát

                   Anh đi rất êm,

                   Đi suốt một đêm

                   Lo cho người ngủ...

                   Tiếng chị cò bợ

                   “Ru hỡi ru hời!

                   Hỡi bé tôi ơi,

                   Ngủ cho ngon giấc!"...

                   Ngoài sông thím vạc

                   Lặng lẽ mò tôm

                   Bên cạnh Sao Hôm

                   Long lanh đầy nước.

                   Từng bước, từng bước

                   Vung ngọn đèn lồng

                   Anh đóm quay vòng

                   Như sao bùng nở...

                   Gà đâu rộn rịp

                   Gáy sáng đằng đông,

                   Tắt ngọn đèn lồng

                   Đóm lui về nghỉ.

VÕ QUẢNG

CHÚ THÍCH VÀ GIẢI NGHĨA

- Đom đóm: loài bọ cánh cứng, bụng phát sáng lập lòe, hoạt động về đêm.

- Chuyên cần: chăm chỉ một cách thường xuyên, đều đặn.

- Cò bợ: loài cò có cổ và ngực màu nâu sẫm, thường có dáng ủ rũ.

- Vạc: loài chim gần giống cò, tiếng kêu rất to, thường đi ăn đêm.

CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

1. Đêm đêm, anh đom đóm làm công việc gì?

2. Những chi tiết nào cho thấy anh đom đóm rất tận tuỵ với công việc?

3. Tác giả dựa vào đặc tính nào của loài đom đóm để xây dựng nên nhân vật anh đom đóm trong bài thơ?

4. Chủ đề của bài thơ là gì?

* Học thuộc lòng 5 khổ thơ đầu.

LUYỆN TỪ VÀ CÂU (trang 96)

Luyện tập về tính từ

1. Tìm tính từ trong đoạn văn sau:

Đó là một buổi sáng đầu xuân. Trời đẹp. Gió nhẹ và hơi lạnh.

Chiếc máy xúc của tôi hối hả xúc những gẫu đất chắc và đầy. Chợt lúc quay ra, qua khung của kính của buồng máy, tôi bắt gặp một người ngoại quốc cao lớn đứng sừng sững dưới đất. Bộ quần áo xanh màu công nhân, thân hình chắc và khoẻ, khuôn mặt to chất phác,... tất cả gợi lên ngay từ phút đầu những nét giản dị, thân mật.

Theo HỒNG THUỶ

2. Xếp các tính từ vừa tìm được vào nhóm thích hợp:

Chỉ hình dáng

Chỉ tính cách

Chỉ màu sắc

Chỉ tính chất

3. Viết đoạn văn ngắn (4 – 5 câu) về một người họ hàng của em, trong đó có sử dụng ít nhất 3 tính từ.

GÓC SÁNG TẠO (trang 96, 97)

Tình làng nghĩa xóm

Chọn 1 trong 2 đề sau:

a) Viết đoạn văn kể về một người hàng xóm mà em quý mến. Trang trí hoặc vẽ tranh minh hoạ cho bài viết.

b) Viết đoạn văn kể về một việc tốt em đã làm để giúp đỡ hàng xóm của em. Trang trí hoặc vẽ tranh minh hoạ cho bài viết.

2. Giới thiệu và bình chọn bài viết hay.

TỰ ĐÁNH GIÁ (trang 97, 98)

A. Đọc và làm bài tập

Trời mưa

Bác Lợi đang làm việc ở cơ quan, bỗng trời tối sầm lại, mây đen kéo đến, rồi mưa đổ xuống như trút. Bác sực nhớ ở nhà có chiếc chăn dạ, hai cái áo len phơi ngoài sân. Trước khi đi làm, bác lại quên nhờ Tuấn ở nhà bên cạnh để ý hộ. Cả nhà bác hôm nay đi vắng. Cơ quan ở xa quá, bác đành chịu. Thôi thế là chăn, áo hôm nay ướt hết! Nghĩ vậy, bác không yên.

Tan giờ làm việc, bác đạp xe thật nhanh về nhà. Về đến nhà, bác không nhìn thấy chăn dạ và áo len ở ngoài sân đâu cả. Cửa vào nhà vẫn khóa. Bắc đang ngơ ngác thì Tuấn ở nhà bên cạnh chạy sang nói:

– Bác ơi, thấy trời sắp mưa to, cháu chạy sang thu chăn dạ và áo len cho bác, cháu để cả ở trong nhà cháu đấy, bác ạ!

– Bác phơi ở dây thép cao như thế, cháu làm thế nào lấy xuống được?

– Cháu vào nhà, bê ghế ra rồi cháu đứng lên ghế, rút cả xuống. Vừa mang chăn và áo vào nhà thì mưa sập xuống.

Bác Lợi nhìn Tuấn âu yếm:

– Nếu không có cháu thì hôm nay chăn và áo của bác ướt hết. Bác cảm ơn cháu.

Tuấn lễ phép chào bác Lợi rồi trở về nhà.

Theo XUÂN VŨ

CHÚ THÍCH VÀ GIẢI NGHĨA

- Sực nhớ: chợt nhớ.

- Hộ: giúp, dùm.

- Ngơ ngác: rất ngạc nhiên vì sự việc bất ngờ.

- Sập: đổ xuống đột ngột, trên phạm vi rộng.

CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP

1. Vì sao bác Lợi lo lắng khi thấy trời mưa? Tìm các ý đúng:

a) Vì bác không thể phơi chăn dạ và áo len.

b) Vì bác phơi chăn dạ và áo len ở nhà.

c) Vì bác quên dặn Tuấn cất giúp chăn, áo nếu trời mưa.

d) Vì bác đang ở xa, không kịp về cất chăn dạ và áo len.

2. Vì sao chăn dạ và áo len của bác Lợi không bị ướt? Tìm ý đúng

a) Vì khu nhà bác Lợi ở không có mưa.

b) Vì bác Lợi đã kịp thời thu chăn dạ và áo len.

c) Vì Tuấn đã thu chăn dạ và áo len giúp bác.

d) Vì Tuấn đã cất chăn dạ và áo len vào nhà bác Lợi.

3. Những chi tiết nào trong bài cho thấy Tuấn rất nhanh trí? Tìm các ý đúng:

a) Bạn cất chăn dạ và áo len vào nhà bác Lợi.

b) Bạn cất chăn dạ và áo len vào nhà mình.

c) Bạn không cảm thấy khó khăn vì chăn dạ rất nặng.

d) Bạn bắc ghế để lấy chăn dạ và áo len từ dây phơi xuống.

4. Chọn 1 trong 2 đề sau:

a) Viết đoạn văn ngắn kể về một người họ hàng (anh họ hoặc chị, em họ,...) cùng lứa tuổi với em.

b) Viết đoạn văn ngắn kể về một người họ hàng lớn tuổi của em.

5. Chép lại các tính từ trong đoạn văn mà em vừa viết.

B. Tự nhận xét

1. Em đạt yêu cầu ở mức nào?

2. Em cần cố gắng thêm về mặt nào?