(Trang 23)
Sau khi học xong bài này, em sẽ:
– Trình bày được các biện pháp sử dụng, cải tạo và bảo vệ đất trồng.
– Giải thích được cơ sở khoa học của các biện pháp sử dụng, cải tạo đất chua, đất mặn và đất bạc màu.
– Vận dụng được kiến thức về sử dụng và cải tạo đất trồng vào thực tiễn.
| Thế nào là đất chua, đất mặn và đất bạc màu? Nguyên nhân nào làm cho đất bị chua, bị mặn, bị bạc màu? Cần làm gì để cải tạo các loại đất đó. |  |
I – SỬ DỤNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT TRỒNG
Do quá trình hình thành đất, tác động của điều kiện tự nhiên, sự phát triển kinh tế – xã hội, canh tác chưa hợp lí của con người đã hình thành một số loại đất có các yếu tố làm hạn chế sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng như đất chua, đất mặn và đất bạc màu. Chính vì vậy, cần sử dụng đất trồng hợp lí, khoa học và hiệu quả.
1. Chọn cây trồng phù hợp với từng loại đấtMỗi loại cây trồng chỉ thích hợp với một loại đất nhất định (ví dụ: Cây chè thích hợp với đất chua, cây họ Đậu thích hợp với đất kiềm, cây cói thích hợp với đất mặn,...). Vì vậy, trong trồng trọt cần lựa chọn cây trồng phù hợp với từng loại đất để cây trồng sinh trưởng, phát triển tốt, cho năng suất cao. Nếu trồng cây trên đất không thích hợp, cây sinh trưởng và phát triển chậm, năng suất thấp, thậm chí không cho thu hoạch. | Kết nối năng lực Hãy tìm hiểu và kể tên một số loại cây trồng phù hợp với từng loại đất theo thành phần cơ giới (đất cát, đất thịt, đất sét). |
2. Kết hợp sử dụng đất và cải tạo đất
Trong quá trình trồng trọt, cây trồng sử dụng các chất dinh dưỡng trong đất làm cho đất trồng bị suy giảm và mất cân đối dinh dưỡng. Vì vậy, cần phải kết hợp việc trồng trọt và bón phân hợp lí, đặc biệt là bón phân hữu cơ và bón phân vi sinh để bù đắp chất dinh dưỡng cho đất, giúp cải tạo đất.
(Trang 23)
3. Canh tác bền vữngCanh tác bền vững gồm luân canh, tăng vụ, trồng xen, trồng gối, làm ruộng bậc thang, bố trí thời vụ thích hợp để tránh điều kiện bất lợi do biến đổi khí hậu (hạn, mặn, lũ lụt,...) nhằm tăng năng suất cây trồng, tạo việc làm cho người dân, nâng cao hiệu quả kinh tế trên diện tích gieo trồng. Ngoài ra, ứng dụng mô hình nông nghiệp công nghệ cao là một trong các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất trồng. Kết nối năng lực Giải thích cơ sở khoa học của việc luân canh, trồng xen, trồng gối và bố trí thời vụ thích hợp. | Thông tin bổ sung Ở các tỉnh miền núi, nơi địa hình chủ yếu là đồi, núi nên có độ dốc lớn thường trồng xen băng cây phân xanh (muồng hoa vàng,...) giữa cây công nghiệp (cà phê, cao su,...) hoặc trồng xen cây họ Đậu (các loại đậu, lạc,... ) với cây ngắn ngày (ngô, sắn,... ). Đây là một biện pháp giúp bảo vệ đất, cải tạo độ phì của đất và góp phần tăng năng suất cây trồng.
|
II – MỘT SỐ BIỆN PHÁP CẢI TẠO ĐẤT TRỒNG
1. Cải tạo đất chua
a) Đất chua và nguyên nhân gây ra đất chua
Đất chua là đất trong dung dịch có nồng độ 
lớn hơn nồng độ 
, nhiều 
tự do. Một số nguyên nhân chính làm cho đất bị chua là do nước mưa làm rửa trôi các cation kiềm 
trong đất. Trong quá trình trồng trọt, cây trồng lấy đi một lượng cation kiềm trong đất mà không được hoàn trả lại cho đất; do quá trình canh tác bón phân hoá học chua sinh lí (ammonium sulfate, potassium chloride,...) vào đất, các cation 
tạo thành 
làm cho đất bị chua. Ngoài ra, sự phân giải chất hữu cơ trong điều kiện kị khí (ít hoặc không có khí oxygen) đã sinh ra nhiều loại acid hữu cơ làm cho đất bị chua. Khám phá
Nêu nguyên nhân chính làm cho đất bị chua.
b) Biện pháp cải tạo đất chua
Biện pháp bón vôi: bón vôi khử chua (Hình 4.1), kết tủa 
và 
di động làm mất khả năng gây độc cho cây và cố định lân trong đất; tăng cường hoạt động của vi sinh vật trong đất, huy động thức ăn cho cây; xúc tiến hình thành kết cấu đất làm cho đất tơi, xốp và điều chỉnh pH phù hợp với yêu cầu của cây trồng.
Biện pháp thuỷ lợi: Vùng ngoài đê biển cần củng cố, đắp đê kết hợp trồng cây chắn sóng, ngăn nước biển tràn vào đồng ruộng. Vùng trong đê sử dụng nước ngọt kết hợp với bón vôi để khử chua.
Biện pháp canh tác: Hạn chế hoặc không làm đất vào mùa mưa ở vùng đồi núi, vùng đất dốc nhằm hạn chế rửa trôi các cation kiềm trong đất. Che phủ đất bằng tàn dư thực vật, nylon, trồng cây phân xanh.
| Khám phá Nêu các biện pháp cải tạo đất chua và giải thích cơ sở khoa học của các biện pháp đó. |
Hình 4.1. Bón vôi cải tạo đất chua |
(Trang 25)
| Thông tin bổ sung Cây chỉ thị cho vùng đất chua: Chúng ta có thể nhận ra đất chua bằng các thực vật chỉ thị như cây sim, mua, đỗ quyên, cỏ lào,... ở vùng đồi, đất dốc, xói mòn; cỏ chít, cỏ lau,... ở nơi đất cằn cỗi; cỏ năn, cói, lác,... ở vùng trũng, ngập nước. | Kết nối năng lực Sử dụng internet, sách, báo,... để tìm hiểu thêm về các biện pháp cải tạo đất chua. |
2. Cải tạo đất mặn
a) Đất mặn và nguyên nhân gây ra đất mặn
Đất mặn là những loại đất có nồng độ muối hoà tan 
trên 2,56‰.
Đất mặn được hình thành ở các vùng ven biển có địa hình thấp do thuỷ triều, vỡ đê hoặc do nước biển theo các cửa sông vào bên trong đất liền mang theo lượng muối hoà tan làm đất bị mặn. Ngoài ra, do nước ngầm chứa hàm lượng muối hoà tan thấm lên tầng đất mặt làm đất bị mặn.
Kết nối năng lực
Sử dụng internet, sách, báo,... để tìm hiểu về các vùng đất nhiễm mặn của nước ta, nguyên nhân đất bị nhiễm mặn và tác hại của đất nhiễm mặn.
b) Biện pháp cải tạo đất mặn
| Biện pháp bón phân: Ưu tiên sử dụng phân hữu cơ, hạn chế sử dụng phân vô cơ chứa clo hay sulfate. Bón vôi kết hợp rửa mặn có tác dụng cải tạo đất mặn nhanh chóng. Biện pháp thuỷ lợi: Xây dựng, củng cố hệ thống đê biển, trồng cây chắn sóng để ngăn nước mặn xâm nhập. Xây dựng hệ thống kênh, mương để thau rửa, tiêu mặn (Hình 4.2). Làm mương hạ mực nước ngầm để ngăn mặn không thấm lên tầng đất trồng. Vùng ngoài đê biển cần củng cố giữ đê, trồng cây chắn sóng, nuôi trồng thuỷ sản. Vùng trong đê biển cần kết hợp vừa sử dụng, vừa cải tạo. Biện pháp canh tác: Xây dựng chế độ luân canh hợp lí, bố trí thời vụ để tránh mặn. Chế độ làm đất thích hợp: Cày không lật, xới đất nhiều lần để cắt đứt mao quản làm cho muối không thấm lên tầng đất mặt. Vùng đất đã cải tạo không để đất bị khô hạn, không làm đất ải. |
Hình 4.2. Cải tạo đất mặn bằng bi Khám phá Theo em, trong các biện pháp cải tạo đất mặn, biện pháp nào quan trọng nhất? Vì sao?
|
3. Cải tạo đất xám bạc màu
a) Đất xám bạc màu và nguyên nhân gây ra đất xám bạc màu
Đất xám bạc màu là loại đất có tầng canh tác mỏng, thành phần cơ giới nhẹ, nghèo chất dinh dưỡng, đất chua, vi sinh vật có ích hoạt động kém.
(Trang 26)
Đất có thể bị bạc màu do một số nguyên nhân chính sau:
– Ở những vùng tiếp giáp giữa đồng bằng và trung du miền núi thường có địa hình dốc thoải nên quá trình rửa trôi chất dinh dưỡng trong đất diễn ra mạnh mẽ làm cho đất bị bạc màu.
| – Do tập quán canh tác lạc hậu (trồng một loại cây trồng liên tục trong nhiều năm, làm đất không đúng cách, bố trí thời vụ không hợp lí, để đất trống vào mùa mưa,...) làm cho đất trở nên mất cân đối và nghèo dinh dưỡng, bị chua,... Ở nước ta, đất xám bạc màu phân bố rộng rãi ở các vùng trung du Bắc Bộ, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên. b) Biện pháp cải tạo đất xám bạc màu Biện pháp bón phân: Bón phân hữu cơ, phân vô cơ, phân xanh, đặc biệt chú ý bón phân hữu cơ để vừa nâng cao độ phì nhiêu của đất, vừa cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, giúp cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt, cho năng suất cao. Bón vôi để nâng cao độ pH đất và cải tạo tính chất vật lí của đất. Biện pháp thuỷ lợi: Tưới, tiêu hợp lí nhằm tránh rửa trôi các dinh dưỡng trong đất. Biện pháp canh tác: Bố trí hệ thống cây trồng, sử dụng giống ngắn ngày thích hợp. Sử dụng công thức luân canh, tăng vụ, trồng xen cây họ Đậu để vừa tăng thu nhập, vừa cải tạo đất (Hình 4.3). | Kết nối năng lực Sử dụng internet, sách, báo,... để tìm hiểu về các vùng đất xám bạc màu của nước ta và nguyên nhân làm đất bị bạc màu ở những vùng đó.
Hình 4.3. Mô hình trồng xen ngô và lạc |
Kết nối năng lực
Giải thích cơ sở khoa học của các biện pháp cải tạo đất xám bạc màu.
Thông tin bổ sung
Độ phì nhiêu của đất là khả năng của đất có thể thoả mãn các nhu cầu của cây về các nguyên tố dinh dưỡng, nước, không khí, nhiệt độ và môi trường vật lí, hoá học thuận lợi cho sự phát triển của rễ, đảm bảo cây sinh trưởng và phát triển bình thường.
Luyện tập
1. Thế nào là đất chua, đất mặn và đất xám bạc màu? Các loại đất đó ảnh hưởng như thế nào đến cây trồng?
2. Tại sao phải cải tạo và bảo vệ đất? Kể tên một số biện pháp cải tạo đất.
Vận dụng
Đề xuất một số loại cây trồng, một số loại phân bón phù hợp với vùng đất chua, đất mặn và đất xám bạc màu.
Bình Luận
Để Lại Bình Luận Của Bạn