(Trang 15)
| Yêu cầu cần đạt - Nắm được các bước cơ bản để thực hiện được một bức tượng chân dung đơn giản. - Biết lựa chọn chất liệu, đối tượng đề thực hành, sáng tạo một bức tượng chân dung. - Biết và thực hành làm một bức tượng chân dung bằng chất liệu đất (đất sét hoặc đất nặn). - Hình thành khả năng tìm tòi, sáng tạo và sự yêu thích nghệ thuật điêu khắc nói chung và tượng chân dung nói riêng. |
KHÁM PHÁ
Ngay từ thời cổ đại cho tới ngày nay, tượng chân dung đã có vị trí và vai trò quan trọng trong đời sống. Ngoài một số tác phẩm tượng chân dung được tạo ra do ngẫu hứng, hầu hết được sáng tạo có mục đích và vai trò cụ thể. Nhiều tượng chân dung có vị trí đặc biệt quan trọng trong các nghi lễ tôn giáo, thờ cúng hoặc được tạo ra để tôn vinh danh nhân có đóng góp trong lịch sử.
Khi sáng tác tượng chân dung, nhà điêu khắc thường lựa chọn những nhân vật có cảm tình đặc biệt như người mình yêu thương (bố, mẹ, vợ, con,...) hay bạn thân hoặc cũng có thể là một khuôn mặt nào đó gây xúc động và ấn tượng với họ. Đối với chân dung danh nhân, nhà điêu khắc phải tham khảo những thông tin về đặc điểm nhân vật được ghi chép mô tả trong sử sách, văn học, hay thi ca để có sự hình dung tốt nhất trước khi thực hiện sáng tác trong trường hợp không có hoặc có rất ít tư liệu ảnh chụp hoặc tranh vẽ.
Tìm hiểu, sưu tầm thông tin về nhân vật em dự định làm tượng.
Khuyết danh, Hô-xê Giu-li-an Mác-ti Pé-rét, (José Julián Martí Pérez), tượng đồng(1)
Khuyết danh, Chân dung, khoảng thế kỉ 1, tượng đồng
(1) Nguồn: Nguyễn Tuấn Anh
(2) Nguồn: Viện bảo tàng Mĩ thuật Metropolitan, New York, Hoa Kỳ
(Trang 16)
NHẬN BIẾT
Quá trình thực hiện tượng chân dung bằng chất liệu đất (hoặc tương đương)
Tượng chân dung được tạo hình theo kích thước và chất liệu thực tế, do vậy, quá trình thực hiện có vai trò quyết định mức độ đạt được về giá trị thẩm mĩ, tính biểu cảm của toàn bộ bức tượng trước khi được hoàn thiện.
Về cơ bản, tượng chân dung thường trải qua ba giai đoạn để có thể trở thành tác phẩm hoàn chỉnh.
Tìm ý tưởng sáng tác chân dung nhân vật
Xây dựng phác thảo
Thực hiện đắp tượng chân dung bằng chất liệu đất
Trong đó:
- Giai đoạn 1: Tìm ý tưởng sáng tác chân dung nhân vật
Đây là giai đoạn tìm ý tưởng sáng tác về một chân dung nhân vật. Ở bước này, tác giả/nhóm tác giả sẽ xác định nhân vật dự định thực hiện phác thảo, sau khi có đủ các dữ liệu cần thiết về nhân vật như danh tính, đặc điểm, hình ảnh hoặc các tài liệu mô tả về chân dung sẽ tiến hành thực hiện phác hoạ tim bố cục tổng thể trên giấy A4
- Giai đoạn 2: Xây dựng phác thảo.
Đây là giai đoạn ý tưởng sáng tác chân dung được thể hiện ở dạng hình khối ba chiều, dựa trên các bản vẽ đã được tìm tòi ở giai đoạn trước. Phác thảo được thể hiện bằng chất liệu đất (hoặc tương đương) với kích thước phù hợp, chiều cao thông thường khoảng dưới 10 cm.
- Giai đoạn 3: Thực hiện tượng chân dung bằng chất liệu đất sét (hoặc tương đương)
Đây là giai đoạn tượng chân dung được thực hiện với kích thước thực tế của tác phầm khi hoàn thiện. Ý tưởng từ phác thảo được chuyển thể sang kích thước lớn hơn và được hoàn thiện ở giai đoạn này.
Quá trình hoàn thiện tượng chân dung(1)
(1) Nguồn: Shutterstock
(Trang 17)
Cách xác định trục và chia tỉ lệ trên tượng chân dung
Có hai dạng trục trên tượng chân dung là trục dọc và trục ngang.
- Trục dọc: là các đường thẳng vuông góc với mặt đất được xác định bằng quả rọi.
- Trục ngang: là các đường thẳng vuông góc với trục dọc được vạch trên tượng.
Trục dọc và trục ngang giúp nhận biết và phân biệt chiều hướng trước sau và hai bên, xác định tỉ lệ tương quan giữa các bộ phận trên khuôn mặt.
Xác định trục ở góc ½ hai bên của bức tượng(1)
Xác định trục ở góc chính diện của bức tượng(2)
Câu hỏi: Tại sao cần xác định trục trên tượng chân dung?
Một số vật liệu, đồ dùng và điều kiện cần thiết để thực hành, phác thảo sáng tạo tượng chân dung
- Đất sét: Chọn loại đất có đặc tính đồng nhất, có độ dẻo, độ kết dính và độ mịn phù hợp để làm tượng.
- Dụng cụ: Có thể sử dụng các đồ vật, dụng cụ có sẵn xung quanh phù hợp với chất liệu đất và các thao tác tạo hình trên đất như đập, gọt, cắt, xén,....
- Không gian thực hành: Cần có không gian và điều kiện ánh sáng phù hợp, đảm bảo quá trình thực hành diễn ra thuận lợi.
EM CÓ BIẾT
Đối với những bức tượng có kích thước lớn, cần phải có phần cốt làm bằng gỗ hoặc sắt và được gia cố chắc chắn. Cốt tượng là xương trụ để chịu lực nâng đỡ toàn bộ khối đất của tượng và giữ tượng khỏi nghiêng, đồ.
Cốt bằng dây thép uốn, cốt gỗ dạng thẳng và cốt gỗ dạng chéo
(1), (2), (3) Nguồn: Đình Lê
(Trang 18)
Một số hình thức thực hiện tượng chân dung bằng chất liệu đất sét
- Tạo hình phác thảo tượng chân dung từ các khối dạng vuông
Chuẩn bị dữ liệu và xác định ý tưởng thực hiện, phương pháp tạo hình từ các khối dạng vuông phù hợp để thực hiện các chân dung. Ví dụ như thể hiện tượng nam giới với gương mặt có đặc điểm nhiều góc cạnh.
Bước 1: Quan sát các hình ảnh của nhân vật đề nắm bắt được các đặc điểm lớn trên giương mặt, thực hiện phác hoạ chân dung nhân vật bằng bút chì trên giấy A4, từ đó định hình bố cục lớn.
Bản vẽ phác thảo(1)
Bước 2: Chuẩn bị đất sét, kiểm tra độ dẻo và sự kết dính đạt yêu cầu, ước định kích thước của tượng và phân chia khối lượng đất sét cho khối đầu, cổ, vai hoặc bệ tượng (nếu có) sao cho phù hợp. Dùng tay hoặc dụng cụ đập đất tạo hình ba khối lớn là khối đầu, cổ, vai hoặc bệ (nếu có) theo phương pháp lược giản về các khối dạng vuông.
Tạo các khối dạng vuông(2)
(1), (2) Nguồn: Trần Tri
(Trang 19)
Bước 3: Dùng dụng cụ cắt, xén, điều chỉnh hình dáng và tỉ lệ các khối đất cho phù hợp, tiến hành gắn kết các khối theo cấu trúc đầu, cổ và vai hoặc bệ (nếu có).
Tạo và gần các khối theo dáng chung(1)
Bước 4: Tạo hình các khối chính bằng cách xác định các hướng trục chính phía trước, sau và trái, phải. Khi tạo hình, cần điều chỉnh cấu trúc, tỉ lệ đề hợp lí và hài hoà trong tổng thể.
Xác định trục chính và điều chỉnh dáng tượng(2)
Bước 5: Tạo hình các khối phụ bằng cách xác định vị trí của tai, mắt, mũi, miệng dựa trên các hướng và trục đã được đánh dấu, thêm chi tiết, đặc điểm nhân vật.
Tạo chi tiết và đặc điểm nhân vật(3)
(1), (2), (3) Nguồn: Trần Tri
(Trang 20)
Bước 6: Hoàn thiện phác thảo. Đặc điểm chung của tượng tròn là hình khối ba chiều nằm trong không gian nên khi hoàn thiện cần quan sát ở các chiều để có sự đồng bộ, cũng như các chi tiết hài hoà trong tổng thể mới có thể là một sản phẩm, tác phẩm tốt.
Hoàn thành sản phẩm tượng chân dung(1)
Câu lệnh thực hành: Tạo tượng chân dung từ các dạng khối vuông.
- Tạo hình phác thảo tượng chân dung từ các khối dạng tròn
Phương pháp này phù hợp với các chân dung có các đặc điểm điển hình như có các nét cong trên khuôn mặt. Ví dụ như thể hiện tượng nữ giới với gương mặt có đặc điểm nhiều nét tròn.
Bước 1: Quan sát các hình ảnh của nhân vật để nắm bắt được các đặc điểm lớn, chú ý khai thác và diễn tả các nét cong là đặc điểm điển hình trên khuôn mặt nhân vật, thực hiện phác hoạ chân dung nhân vật bằng bút chỉ trên giấy A4 từ đó định hình bố cục lớn.
Bản vẽ phác thảo(2)
(1), (2) Nguồn: Trần Tri
(Trang 21)
Bước 2: Chuẩn bị đất sét, dùng tay xoa, nắn tạo hình, phân chia khối lượng đất sét thành ba khối có dạng tròn tương ứng với khối tích của khối đầu, cổ, vai hoặc bệ (nếu có). Trong quá trình thực hiện, luôn điều chỉnh kích thước các khối sao cho phù hợp. Gắn kết các khối tương ứng với khối đầu, cổ và vai hoặc bệ (nếu có).
Tạo khối cầu và gắn theo dáng chung(1)
Bước 3: Xác định các trục ngang, dọc trên tượng. Xác định vị trí của tai, mắt, mũi, miệng dựa trên các hướng và trục đã được đánh dấu.
Xác định trục chính và điều chình dáng tượng(2)
(1), (2) Nguồn: Trần Tri
(Trang 22)
Bước 4: Có thể dùng dụng cụ hoặc ngón tay để ấn tạo thêm chi tiết như mắt, mũi.... có thể điều chỉnh hướng quay của đầu phù hợp với ý tưởng cần thể hiện.
Tạo chi tiết và đặc điểm nhân vật(1)
Bước 5: Nhấn thêm chi tiết và đặc điểm nhân vật để hoàn thiện bức tượng.
Hoàn thiện sản phẩm chân dung(2)
Câu lệnh thực hành: Tạo tượng chân dung từ các dạng khối tròn.
- Tạo hình phác thảo tượng chân dung bằng phương pháp ngẫu hứng
Phương pháp này đề cao sự quan sát và ngẫu hứng trong sáng tạo. Trong đó, ý tưởng tạo hình về chân dung nhân vật này sinh và được định hình trong suốt quá trình thực hiện. Phương pháp này phù hợp với giai đoạn tìm phác thảo tượng chân dung có kích thước nhỏ, hình thức được tạo hình tự do, ý tưởng được tìm tòi theo ý thích và được hoàn thiện ở mức độ sáng tạo cao nhất có thể.
(1), (2) Nguồn: Trần Tri
(Trang 23)
Bước 1: Dùng tay hoặc dụng cụ có sẵn đập hoặc nắn đất thành các khối ngẫu nhiên. Trong quá trình này, luôn quan sát khối đất và chỉ dừng lại khi khối đất có được một hình dạng phù hợp với ý tưởng thực hiện tượng chân dung một nhân vật bất kì.
Tạo các dạng khối theo ý thích(1)
Bước 2: Dùng dụng cụ vạch các trục chính trên khối đất để xác định chiều hướng chính của một bức tượng chân dung.
Xác định chiều hướng chính(2)
Bước 3: Quan sát hình thù khối đất đề có những gợi ý về những đặc điểm phù hợp với khuôn mặt nhân vật bằng cách vạch các nét trên khối đất nhằm hình dung cụ thể hơn, xác định vị trí các chi tiết chính trên chân dung như phần đầu, mặt, mắt, mũi, miệng,...
Tạo hình chi tiết bộ phận trên khuôn mặt(3)
(1), (2), (3) Nguồn: Trần Tri
(Trang 24)
Bước 4: Ngắm nhìn và cân nhắc tạo hình các chi tiết bằng cách dùng dụng cụ, hoặc dùng tay đề cắt, xén, nắn, ấn khối đất.
Điều chình các chi tiết theo ý đồ sáng tạo(1)
Bước 5: Hoàn thiện tượng theo ý thích.
Hoàn thiện sản phẩm chân dung(2)
Câu lệnh thực hành: Tạo tượng chân dung bằng phương pháp ngẫu hứng.
- Tạo tượng chân dung tỉ lệ 1:1 bằng đất sét
Quá trình thực hiện chia thành ba bước.
Chuẩn bị đồ dùng, dụng cụ thực hành, đất sét, không gian thực hiện
Lên đất, tạo hình khối lớn
Hoàn thiện và chinh sửa chi tiết
(1), (2) Nguồn: Trân Tri
(Trang 25)
Bước 1: Chuẩn bị phác thảo, tư liệu, hình ảnh về nhân vật, dụng cụ đồ dùng thực hành, đất sét, không gian thực hiện. Dụng cụ và đồ dùng cơ bản đề làm tượng chân dung tỉ lệ 1:1 gồm: bàn xoay, cốt tượng, bộ dao nặn có các dạng khác nhau, dùi đập đất, com-pa, thước thuỷ....
- Bàn xoay: Thường được làm ba hoặc bốn chân, có độ cao phù hợp với tư thế nặn tượng. Chiều rộng của bàn xoay khoảng 40 cm và mặt bàn xoay có thể xoay tròn để kiểm tra được các chiều khi nặn tượng.
- Cốt tượng: Là một thanh gỗ hoặc kim loại buộc một số mẫu gỗ hình chữ thập và được gắn chắc chắn xuống dưới bệ đỡ, có tác dụng giữ đất giúp ổn định hình dáng của tượng trong suốt quá trình thực hiện.
- Dao nặn: Bằng gỗ, tre hoặc kim loại dùng để tạo hình, chỉnh sửa chi tiết, diễn tả chất ở bề mặt,...
- Dùi đập đất: Dùng để đập gắn kết các cục đất nhỏ thành khối, định hình các mảng diện, khối lớn trên tượng.
- Com-pa, thước thuỷ: Dùng để đo tỉ lệ, tương quan giữa các bộ phận trên tượng (hoặc với mẫu người thật nếu tượng được làm theo tỉ lệ 1:1). Thước thuỷ hay còn gọi là thước li-vo dùng để xác định độ thăng bằng của các trục chính trên chân dung.
- Đất sét: Chọn loại đất có đặc tính đồng nhất, có độ dẻo, độ kết dính và độ mịn phù hợp để làm tượng.
Cốt tượng và dụng cụ làm tượng
Bàn xoay
(1), (2) Nguồn: Trần Tuấn
(Trang 26)
Bước 2: Lên đất tạo hình khối lớn.
Khi phần cốt tượng đã đạt yêu cầu sẽ tiến hành lên đất, quá trình lên đất theo nguyên tắc đắp dần từ trong ra ngoài. Quá trình lên đất các trục dọc và ngang luôn được xác định bằng thước và com-pa trên tượng, bám sát ý đồ bố cục của phác thảo. Quá trình lên đất luôn kiểm tra khối lượng tương ứng với kích thước và tỉ lệ dự định thực hiện. Dùng dùi đập đất tạo hình khối đất thành những mảng khối lớn. Trên cơ sở mảng khối lớn, tiếp tục phân rõ khối bằng các màng diện nhỏ hơn, tiếp theo thể hiện các chi tiết bộ phận trên khuôn mặt như: mắt, mũi, miệng, tai,...
Khi tượng đã đầy đủ các khối lớn, nhỏ theo hình mẫu cần thể hiện, kiểm tra lại bố cục dáng của tượng đã vững chãi và thuận mắt chưa, tỉ lệ và cấu trúc của các khối bộ phận của tượng đã hợp lí trong tổng thể chưa.
Đắp đất tạo hình tượng(1)
Định hình các diện lớn để xác định cấu trúc khối lớn như khối đầu, mặt hay cổ(2)
Thường xuyên xoay tượng để kiểm tra các chiều hướng trong quá trình lên đất(3)
(1), (2), (3) Nguồn: Trần Tuấn
(Trang 27)
Lưu ý:
(1) Xác định đặc điểm trên khuôn mặt, nét cá tính của mẫu dự định thể hiện trên tượng:
(2) Xác định điểm đỉnh cao nhất của tượng, điểm đáy của tượng:
(3) Xác định vị trí hai cạnh bên của tượng;
(4) Xác định trục mặt của tượng để từ đó quy được trục lông mày, trục mắt, đỉnh mũi, nhân trung, miệng, đáy cằm....
(5) Xác định phần bệ tượng (nếu có) sao cho hài hoà chung với tổng thể của tượng.
Bước 3: Hoàn thiện và chỉnh sửa chi tiết.
Bước hoàn thiện tiếp theo là điều chỉnh từ các dạng khối, diện có cạnh góc, sang hình khối có độ chuyển gần với mẫu thật hơn, quá trình này có thể điều chỉnh gia giảm dựa vào đặc điểm của mẫu. Trong quá trình hoàn thiện, thường xuyên xoay tượng để có thể quan sát, đối chiếu, so sánh các bộ phận trên khuôn mặt cho hài hoà, cân đối ở các chiều.
Căn chỉnh chi tiết và hoàn thiện sản phẩm(1)
(1) Nguồn: Trần Tuần
(Trang 28)
EM CÓ BIẾT
Khi sáng tác một bức tượng chân dung với tỉ lệ 1:1, nhà điêu khắc thường thực hiện một số phác thảo nhỏ để tìm ý tưởng bố cục khác nhau, sau đó cân nhắc và chọn lựa một phác thảo tốt nhất làm cơ sở thực hiện một bức tượng chân dung với tỉ lệ 1:1. Phác thảo có bố cục thuận mắt ở các hướng nhìn thì mới có thể gọi là một phác thảo tốt để chọn lựa.
Tượng chân dung bằng đất sét(1)
Câu hỏi: Các dữ liệu về hình ảnh nhân vật có vai trò thế nào trong thực hiện một bức tượng chân dung?
Câu lệnh thực hành: Xác định phương pháp, cách thức tổ chức thực hiện một phác thảo chân dung bằng chất liệu đất sét phù hợp với khả năng và điều kiện của mỗi cá nhân, nhóm.
THẢO LUẬN
Trao đổi với các thành viên trong nhóm về bài thực hành tượng chân dung theo các nội dung gợi ý sau:
- Cấu trúc dâng lớn của tượng đã hợp lí chưa? Phần nào còn chưa đúng?
- Tỉ lệ tương quan các bộ phận trên bức tượng cần điều chỉnh gì để bức tượng được hài hoà trong tổng thể chung?
- Trục mặt của tượng đã được thể hiện đúng chưa? Vì sao?
(1) Nguồn: Trần Tuần
(Trang 29)
- Đặc điểm lớn của nhân vật đã được nhận ra chưa? Khu vực nào cần điều chỉnh để bức tượng trông giống mẫu hơn?
- Biểu hiện dáng vẻ của bức tượng như thế nào?
- Cảm xúc của bạn như thế nào trước bức tượng chân dung?
Sản phẩm của học sinh
Mai Chí Lâm, Bạn tôi, tượng đất sét(1)
Ngô Chí Cường, Đứa em, tượng đất sét(2)
Trần Trọng, Chị, tượng đất nặn(3)
Vương Thu Trang, Nghệ sĩ mùa, tượng đất nặn(4)
(1) Nguồn: Mai Chí Lâm
(2) Nguồn: Ngô Chí Cường
(3) Nguồn: Trần Trọng
(4) Nguồn: Vương Thu Trang
(Trang 30)
VẬN DỤNG
Thực hiện một bức tượng chân dung từ vật liệu tái chế để tuyên truyền cho việc tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường.
EM CÓ BIẾT
Phương pháp thực hiện một bức tượng chân dung bằng vật liệu tái chế
Xung quanh chúng ta có rất nhiều các đồ vật không còn giá trị sử dụng như các vỏ đồ hộp, chai lọ, giấy vụn.... Các đồ vật này thường có các cấu trúc dạng hình hộp, trụ hoặc tròn rất phù hợp để sử dụng làm một bức tượng chân dung. Các bước thực hiện được gọi như ý sau:
- Bước 1: Lựa chọn các vật liệu tái chế có sẵn các cấu trúc, hình dạng phù hợp với ý tưởng thực hiện. Chuẩn bị một ít giấy vụn và đồ dùng cần thiết như kéo thủ công, keo dán, chồi lông. Xác định khối tích và hình dáng của vật liệu sao cho phù hợp với các khối lớn như khối đầu, cổ, vai hoặc bệ tượng, dùng kéo cắt bớt các phần vật liệu thừa.
Chuẩn bị vật liệu sẵn có như hộp giấy, lọ nhựa,...(1)
Bước 2: Xé và ngâm giấy vụn vào nước cho mềm đề có thể dễ dàng dán lên các bề mặt.
Ngâm giấy vào nước(2)
(1), (2) Nguồn: Trần Tri
(Trang 31)
Bước 3: Sắp xếp các khối vật liệu theo cấu trúc lớn của chân dung, dùng chồi lông phết các lớp keo mỏng lên những mảnh giấy đã được làm mềm.
Sắp xếp các lọ nhựa, hộp giấy tạo cốt tượng(1)
Bước 4: Dán các mảnh giấy lên trên bề mặt các khối và bồi đắp thêm các lớp giấy vào các chi tiết cần tạo hình như mũi, cằm, tai,... Phủ thêm các lớp giấy ra bên ngoài để cố định và hoàn thiện thêm chi tiết.
Dán giấy lên cốt tượng(2)
Bước 5: Để hoàn thiện, các em có thể thêm và phủ một lớp màu cho sản phẩm được đồng nhất và vẽ thêm các chi tiết nếu thích.
Phù lớp màu lên tượng theo ý thích(3)
(1), (2), (3) Nguồn: Trần Tri
Các Bài Học Khác
Bình Luận
Để Lại Bình Luận Của Bạn