Bài 21: Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam | Giáo Dục Kinh Tế Và Pháp Luật 10 | Phần hai - Chủ đề 9: Hệ Thống Chính Trị Nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam - Lớp 10 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

Trang 131

Yêu cầu cần đạt

Nêu được chức năng, cơ cấu tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Chủ tịch nước và Chính phủ.

• Phê phán, đấu tranh với những hành vi chống phá Nhà nước.

• Thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân đối với Quốc hội, Chủ tịch nước và Chính phủ bằng những hành vi phù hợp với quy định của pháp luật.

MỞ ĐẦU

Quốc hội, Chủ tịch nước và Chính phủ là những cơ quan, thiết chế đóng vai trò quan trọng trong bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Bài học này sẽ giúp các em hiểu rõ hơn về chức năng, cơ cấu tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Chủ tịch nước và Chính phủ để từ đó thực hiện được những việc làm phù hợp, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam vững mạnh. Em hãy kể một số hoạt động của Quốc hội (hoặc Chủ tịch nước, Chính phủ) trong thực tiễn và chia sẻ ý nghĩa của hoạt động đó.

KHÁM PHÁ

1. Quốc hội

a) Chức năng của Quốc hội

• Chức năng lập hiến, lập pháp

Em hãy đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:

1. Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội, ngày 02 – 01– 2013, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã được công bố để lấy ý kiến nhân dân. Ngày 28 – 11 – 2013, sau nhiều ngày thảo luận, thống nhất ý kiến Quốc hội khoá XIII, kỉ họp thứ 6 đã biểu quyết thông qua Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Trong kì họp thứ 9 Quốc hội khoá XIV, Quốc hội chính thức thông qua 10 luật gồm: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Quốc hội; Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xây dựng; Luật Đầu tư (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống thiên tai, Luật Đê điều;

Trang 132

Luật Doanh nghiệp (sửa đổi); Luật Hoà giải, đối thoại tại toà án; Luật Thanh niên (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giám định tư pháp.

• Chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước

Em hãy đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước của Quốc hội được quy định tại Điều 69, Điều 70 của Hiến pháp năm 2013 và một số điều tại Chương I của Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2020). Theo đó, Quốc hội quyết định mục tiêu, chỉ tiêu, chính sách, nhiệm vụ cơ bản phát triển kinh tế – xã hội dài hạn và hằng năm của đất nước; chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia, dự án quan trọng quốc gia, quyết định chính sách cơ bản về tài chính, tiền tệ quốc gia; quyết định chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo, chính sách cơ bản về đối ngoại của Nhà nước;... (Điều 7 Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014, sửa đổi, bổ sung năm 2020).

2. Trong nhiệm kì của Quốc hội khoá XIV (2016 – 2021), Quốc hội đã quyết định một số vấn đề quan trọng của đất nước như: dự án đầu tư xây dựng Cảng hàng không quốc tế Long Thành; dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc – Nam phía đông giai đoạn 2017 – 2020; đề án tổng thể phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2030;...(1)

_______________________________________________

(1) Theo Báo cáo công tác nhiệm kì khoá XIV của Quốc hội.

Trang 133

• Chức năng giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước

Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Chức năng giám sát tối cao của Quốc hội đối với hoạt động của Nhà nước được quy định tại Điều 69 và khoản 2 Điều 70 Hiến pháp năm 2013, khoản 2 Điều 2 Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2020). Theo đó, Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp, luật và nghị quyết của Quốc hội; xét báo cáo công tác của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng bầu cử quốc gia, Kiểm toán nhà nước và cơ quan khác do Quốc hội thành lập. Việc giám sát được thực hiện thông qua nhiều hình thức như: xem báo cáo hoạt động của các cơ quan nhà nước; thông qua hoạt động chất vấn của đại biểu Quốc hội; thông qua việc lấy phiếu tín nhiệm và bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh do Quốc hội bầu và phê chuẩn.

b) Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Quốc hội

• Cơ cấu tổ chức của Quốc hội

Em hãy quan sát sơ đồ để trả lời câu hỏi:

Chú thích:

—> Tổ chức

---> Cơ cấu tổ chức 

Sơ đồ 1. Cơ cấu tổ chức Quốc hội

Trang 134

• Hình thức hoạt động của Quốc hội

Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Hình thức hoạt động của Quốc hội được quy định cụ thể trong Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2020), theo đó: “Nhiệm kì của mỗi khoá Quốc hội là 5 năm. Trong trường hợp đặc biệt, nếu được ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành thì Quốc hội quyết định rút ngắn hoặc kéo dài nhiệm kì của mình nhưng không được quá 12 tháng, trừ trường hợp có chiến tranh" (khoản 1, 3 Điều 2), “Quốc hội họp công khai. Trong trường hợp cần thiết thì có thể họp kín. Trường hợp Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội yêu cầu thi Quốc hội họp bất thường" (khoản 1, 2 Điều 90), “Quốc hội quyết định các vấn đề tại phiên họp toàn thể bằng biểu quyết. Đại biểu Quốc hội có quyền biểu quyết tán thành, không tán thành hoặc không biểu quyết. Quốc hội quyết định áp dụng một trong các hình thức biểu quyết: biểu quyết công khai; bỏ phiếu kin (khoản 1, 2 Điều 96).

Hình 1. Kì họp thứ mười của Quốc hội khoá XIV nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Trang 135

2. Chủ tịch nước

a) Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Chủ tịch nước

Em hãy đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:

1. Trong nhiệm kì 2016 – 2021, Chủ tịch nước Việt Nam đã kí Lệnh công bố 72 Luật, 2 Pháp lệnh đã được Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội khoá XIV thông qua. Chủ tịch nước cũng thường xuyên quan tâm, phối hợp chỉ đạo các phong trào thi đua yêu nước và việc thực hiện chính sách khen thưởng trong cả nước; quyết định tặng thưởng: 343 718 huân, huy chương; 25 146 danh hiệu vinh dự Nhà nước, trong đó phong tặng 314 danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, 84 danh hiệu Anh hùng Lao động thời kì đổi mới; đồng thời Chủ tịch nước dành thời gian tìm hiểu tình hình đời sống, sản xuất của nhân dân; lắng nghe, chia sẻ tâm tư, nguyện vọng và kiến nghị của các tầng lớp nhân dân đối với Đảng, Nhà nước,...

2. Ngày 21 – 10 – 2020, tại Phủ Chủ tịch, Chủ tịch nước đã trao quyết định bổ nhiệm 9 đại sứ Việt Nam tại nước ngoài nhiệm kì 2020 – 2023 và tiếp các đại sứ, trưởng cơ quan đại diện Việt Nam tại nước ngoài chuẩn bị lên đường nhận nhiệm vụ.

b) Hình thức hoạt động của Chủ tịch nước

Em hãy đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:

1. Theo Điều 91, 92, 93 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Chủ tịch nước ban hành lệnh, quyết định để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của minh. Phó Chủ tịch nước giúp Chủ tịch nước thực hiện nhiệm vụ và có thể được Chủ tịch nước uỷ nhiệm thay Chủ tịch nước thực hiện một số nhiệm vụ. Khi Chủ tịch nước không làm việc được trong thời gian dài thì Phó Chủ tịch nước giữ quyền Chủ tịch nước. Trong trường hợp khuyết

__________________________________________________________

(1) Theo Báo cáo Tổng kết công tác nhiệm kì 2016 – 2021 của Chủ tịch nước.

(2) Theo Bảo điện tử Chính phủ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, ngày 21 – 10 – 2020.

Trang 136

Chủ tịch nước thì Phó Chủ tịch nước giữ quyền Chủ tịch nước cho đến khi Quốc hội bầu ra Chủ tịch nước mới".

2. Trong suốt nhiệm kì 2016 – 2021, Chủ tịch nước thường xuyên dành thời gian tìm hiểu tình hình đời sống, sản xuất của nhân dân; lắng nghe, chia sẻ tâm tư, nguyện vọng và kiến nghị của các tầng lớp nhân dân đối với Đảng, Nhà nước; thăm và tặng quà các cán bộ lão thành cách mạng, nhân sĩ, trí thức, chức sắc tôn giáo tiêu biểu, đồng bào các dân tộc thiểu số; tặng học bổng cho học sinh nghèo,....

3. Chính phủ

a) Chức năng của Chính phủ

Em hãy đọc các thông tin sau để trả lời câu hỏi:

1. Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019) quy định: “Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan chấp hành của Quốc hội. Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác trước Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước" (Điều 1). Để thực hiện chức năng của mình, Chính phủ có nhiệm vụ và quyền hạn được quy định cụ thể tại Điều 96 Hiến pháp năm 2013 và trong Chương II của Luật Tổ chức Chính phủ. 

2. Ngày 17 – 7 – 2017, Chính phủ ban hành Nghị định số 80/2017/NĐ-CP quy định về môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng, chống bạo lực học đường. Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày 05 – 9 – 2017.

3. Sáng ngày 20 – 10−2020, tại phiên khai mạc ki họp thứ 10 Quốc hội khoá XIV, Thủ tướng Chính phủ đã thay mặt Chính phủ trình bày Báo cáo tình hình thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội năm 2020 và 5 năm 2016 – 2020; dự kiến Kế hoạch năm 2021 và phương hướng, nhiệm vụ 5 năm 2021 – 2025.

Trang 137

Trang 137

b) Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Chính phủ

• Cơ cấu tổ chức

Chính phủ

Thủ tướng Chính phủ

Các Phó Thủ tướng Chính phủ

Bộ và Cơ quan ngang Bộ

Sơ đồ 2. Cơ cấu tổ chức Chính phủ

Trang 138

• Hình thức hoạt động

Em hãy đọc thông tin sau để trả lời câu hỏi:

Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019) quy định: “Chế độ làm việc của Chính phủ và từng thành viên Chính phủ được thực hiện kết hợp giữa quyền hạn, trách nhiệm của tập thể Chính phủ với quyền hạn, trách nhiệm cá nhân của Thủ tướng Chính phủ và cá nhân từng thành viên Chính phủ. Chính phủ làm việc theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số" (Điều 43), “Chính phủ họp thường kì mỗi tháng một phiên hoặc họp chuyên đề hoặc họp để giải quyết công việc phát sinh đột xuất theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, theo yêu cầu của Chủ tịch nước hoặc của ít nhất một phần ba tổng số thành viên Chính phủ. Trong trường hợp Chính phủ không họp, Thủ tướng Chính phủ quyết định gửi lấy ý kiến các thành viên Chính phủ bằng văn bản. Chính phủ họp theo yêu cầu của Chủ tịch nước để bàn về vấn đề mà Chủ tịch nước xét thấy cần thiết để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Chủ tịch nước" (Điều 44).

Hình 2. Một phiên họp của Chính phủ

LUYỆN TẬP

1. Em hãy cho biết các ý kiến sau đây đúng hay sai. Vì sao?

a. Quốc hội có thể thực hiện quyền lập pháp bằng việc xem xét, thảo luận, thông qua các văn bản luật do Chính phủ soạn thảo.

b. Mọi công dân đều được đóng góp ý kiến khi Quốc hội trưng cầu ý dân.

c. Nhân dân là người bầu ra Chủ tịch nước và Thủ tướng Chính phủ.

Trang 139

2. Em có nhận xét gì về hành vi của mỗi nhân vật trong các tình huống sau?

a. Thấy một số người trong khu phố lan truyền thông tin không chính xác về quy định quản lí, sử dụng pháo của Chính phủ, B đã lên mạng tìm hiểu các văn bản của cơ quan có thẩm quyền có nội dung liên quan và gửi tới những người này để họ hiểu và ủng hộ.

b. A chăm chú xem truyền hình tường thuật trực tiếp phiên chất vấn của đại biểu Quốc hội.

c. Bà N đề nghị mọi người trong gia đình đưa phiếu để mình đi bầu cử hộ.

d. Khi thấy một số anh, chị sinh viên tham gia cùng Chủ tịch nước đón mừng các nguyên thủ quốc gia mỗi khi sang thăm và làm việc tại Việt Nam, K lại cố gắng, phấn đấu học tập và rèn luyện tốt để mong muốn mình sẽ được như vậy.

3. Em hãy xử lí các tình huống sau:

a. Thấy Đ chăm chú xem danh sách ứng cử đại biểu Quốc hội, H liền nói với bạn rằng việc bầu cử đại biểu Quốc hội là chuyện riêng của người lớn, học sinh chưa đủ tuổi được bỏ phiếu nên không cần thiết phải quan tâm.

Nếu là Đ, em sẽ nói gì với H?

b. Buổi tối, V mang trái cây nhà trồng được sang biếu nhà chú H hàng xóm đúng lúc cả gia đình chủ đang ngồi xem chương trình thời sự. Khi con gái có những thắc mắc về vị trí, vai trò của một số lãnh đạo nhà nước, chú H đã nhẹ nhàng giải thích để con hiểu. Tuy nhiên, V phát hiện một số nội dung chủ H giải thích không đúng. V băn khoăn không biết có nên góp ý với chú H hay không.

Nếu là V, em sẽ làm gì?

4. Em hãy tim hiểu và cho biết Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ của nước ta hiện nay là ai?

VẬN DỤNG

1. Em và các bạn hãy liệt kê các việc học sinh có thể làm để góp phần ủng hộ các chính sách của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ đối với người dân ở địa phương em.

2. Em hãy viết một bài luận về ý nghĩa của việc Quốc hội tổ chức lấy ý kiến nhân dân khi làm Hiến pháp và chia sẻ sản phẩm với cả lớp.