Bài 13: Triều Nguyễn | Lịch Sử Và Địa Lí 5 | Chủ Đề 3: Xây Dựng Và Bảo Vệ Đất Nước Việt Nam - Lớp 5 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

Sau bài học này, em sẽ:

• Sưu tầm và giới thiệu được một số tư liệu lịch sử (câu chuyện, văn bản, tranh ảnh,...) liên quan đến Triều Nguyễn.

• Trình bày được những nét chính về lịch sử Việt Nam thời nhà Nguyễn thông qua các câu chuyện về một số nhân vật lịch sử (ví dụ: vua Gia Long, vua Minh Mạng, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Trường Tộ, Hàm Nghi, Phan Đình Phùng,...)

Quan sát hình 1 và cho biết loại hình nghệ thuật dưới đây liên quan đến triều đại nào trong lịch sử dân tộc.

Hình 1. Biểu diễn Nhã nhạc của đình Huế

MINH MẠNG VỚI SỰ NGHIỆP TRỊ NƯỚC AN DÂN

Minh Mạng là con thứ tư của vua Gia Long, hoàng đế thứ hai của triều Nguyễn. Trong thời trị vì của mình vua Minh Mạng đã đề xuất nhiều cải cách từ nội trị đến ngoại giao. Ông cho lập thêm Nội các, Cơ mật viện ở kinh đô; chia cả nước thành các tỉnh và phủ,... Nhà vua còn cử quan ra chỉ đạo khai hoang ở vùng ven biển Bắc Bộ và Nam Bộ. Ông cũng cho mở lại các kì thi Hội, thi Đình để tuyển chọn nhân tài.

Hình 2. Vua Minh Mạng

Nhà vua đặc biệt đề cao sự nghiêm minh và của pháp luật. Chuyện kể rằng, vào năm 1823, quan Lý Hữu Diệm lấy trộm hơn một lạng vàng và bị phát hiện. Theo luật vua ban, tội ăn trộm tiền của Nhà nước dù là ít hay nhiều điều bị xử tội chết. Tuy nhiên, khi xét xử bộ hình thấy Lý Hữu Diệm có nhiều công trạng nên đã tha tội chết, chỉ bắt đi đày. Khi án được tâu lên, vua Minh Mạng không đồng ý, ban lệnh cho Bộ Hình phải xử Lý Hữu Diễm theo đúng quy định để mọi người trông theo đó mà sửa mình.
Minh Mạng được đánh giá là vị vua tinh thông Nho học và là nhà cải cách lớn trong lịch sử Việt Nam.

(Theo Lê Thái Dũng, Những câu chuyện lí thú về hoàng đế Minh Mạng,

NXB Lao động, 2018)

NGUYỄN CÔNG TRỨ VÀ CÔNG CUỘC KHAI HOANG LẤN BIỂN

Đầu thế kỉ XIX, nhiều nông dân không có ruộng đất cày cấy phải bỏ làng đi phiêu tán và nổi dậy chống triều đình. Trước tình hình đó, Nguyễn Công Trứ đã tâu lên vua Minh Mạng cho khai hoang để yên nghiệp dân nghèo. Nhà vua đồng ý và cử ông làm Doanh điền sứ chuyên coi Việt khai phá đất hoang. Nhận thấy vùng duyên hải Bắc Bộ còn nhiều đất đai chưa được khai phá, ông đã chiêu tập dân chúng khai hoang lấn biển, lập nên huyện Tiền Hải (Thái Bình) và huyện Kim Sơn (Ninh Bình) ngày nay,...

Cuộc khai hoang lấn biển của Nguyễn Công Trứ đã góp phần mở rộng diện tích canh tác ổn định xã hội và thúc đẩy nông nghiệp phát triển.

Với lòng thành kính và biết ơn, nhân dân các vùng khai hoang đã lập đền thờ Nguyễn Công Trứ ngay khi ông còn sống. Hậu thế gọi ông với cái tên trìu mến "Ông tổ mở đất".

(Theo Quốc sự quán Triều Nguyễn, Đại Nam chính biên liệt truyện, NXB Thanh Hóa, 1993)

Hình 3. Đền thờ Nguyễn Công Trứ tại Kim Sơn (Ninh Bình)

KHÁT VỌNG CANH TÂN ĐẤT ĐẤT NƯỚC

Nguyễn Trường Tộ quê ở Hưng Yên (Nghệ An). Từ nhỏ, ông sớm bộc lộ tư chất thông minh, học một biết mười, được ca ngợi là "Trạng Tộ". Thuở thiếu thời, Nguyễn Trường Tộ được theo học các thầy giáo ở quê nhà. Sau đó, ông được học thêm tiếng Pháp và các môn khoa học khác. Ông may mắn được tiếp xúc trực tiếp với nhiều thành tựu, kĩ nghệ phương Tây nên sớm có hoài bão canh tân đất nước.

Sau chuyến đi Pháp và một số nước khác ở châu Âu, châu Á trở về Nguyễn Trường Tộ đã để trình lên vua Tự Đức nhiều bảng điều trần, bày tỏ mong muốn làm cho đất nước giàu mạnh. Ông đề nghị mở rộng quan hệ với nước ngoài, mở các trường dạy đóng tàu, đúc súng,...

Trước những đề nghị của Nguyễn Trường Tộ các quan trong triều có nhiều ý kiến trái ngược nhau, do đó những đề nghị của ông không được thực hiện. Dù vậy, ông vẫn được coi là một đại diện tiêu biểu cho trào lưu canh tân đất nước cuối thế kỉ XIX.

(Theo Nguyễn Đình Đầu, Nguyễn Trường Tộ với triều đình Tự Đức, NXB Trẻ 2013)

PHAN ĐÌNH PHÙNG VÀ CUỘC KHỞI NGHĨA HƯƠNG KHÊ

Cuối thế kỉ XIX, hưởng ứng lời kêu gọi cứu nước của vua Hàm Nghi, Phan Đình Phùng - một sĩ phu yêu nước ở Đức Thọ Hà Tĩnh đã đứng sát chiếu tập lực lượng chống Pháp.

Hình 7. Phan Đình Phùng

Nghĩa quân đã xây dựng căn cứ tại chính Hương Khê (Hà Tĩnh). Các anh hùng, hào kiệt khắp bốn tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình tự nguyện liên kết lực lượng dưới quyền chỉ huy của Phan Đình Phùng. Cuộc khởi nghĩa kéo dài hơn mười năm, gây cho quân Pháp nhiều thiệt hại. Cuối năm 1895, Phan Đình Phùng hi sinh trong một trận chiến đấu chống quân Pháp. Cuộc khởi nghĩa suy yếu dần rồi tan rã.

Tuy thất bại nhưng Khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương.

(Theo Đinh Xuân Lâm - Trương Hữu Quýnh (Chủ biên),

Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, Sđd)