Bài 4: Củng cố, mở rộng, thực hành đọc | Ngữ Văn 9 - Tập 1 | Bài 2: Những cung bậc tâm trạng - Lớp 9 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

(Trang 61)

Củng cố, mở rộng

1.  Những nỗi niềm xúc cảm của người chinh phu (Chinh phụ ngâm) và khách tha hương (Tiếng đàn mưa) có điểm chung nào không? Vì sao?

2. Điều gì khiến thể thơ song thất lục bát có thế mạnh khi thể hiện những nỗi niềm xúc cảm, những khát vọng riêng tư của con người?

3. Tìm đọc một tác phẩm thơ song thất lục bát có nội dung đề cập tới thân phận người phụ nữ. Thân phận người phụ nữ trong tác phẩm đó có điểm gì giống với thân phận người chinh phụ trong tác phẩm Chinh phụ ngâm?

4. Chọn phân tích một tác phẩm thơ song thất lục bát mà em yêu thích.

Thực hành đọc

Nỗi dầu oán của người cung nữ⁽¹⁾

^{Trích Cung oán ngâm khúc, NGUYỄN GIA THIẾU}(2)

Trong cung quế⁽³⁾ âm thầm chiếc bóng,
Đêm năm canh trông ngóng lần lần.
Khoảnh⁽⁴⁾ làm chi bấy chúa xuân,
Chơi hoa cho rữa nhuỵ dẫn lại thôi.

⁽¹⁾ Đoạn trích thuộc tác phẩm Cung oán ngâm khúc, từ câu 209 đến câu 244. Tác phẩm Cung oán ngâm khúc gồm 356 câu thơ, kể về nỗi ai oán của người cung nữ tài sắc, lúc đầu được nhà vua sủng ái, nhưng chẳng bao lâu đã bị lạnh nhạt. Trong cung cấm, nàng than thở cho thân phận mình và oán trách nhà vua phụ bạc, muốn thoát khỏi cuộc sống ấy để trở về với cuộc đời tự do trước khi vào cung. Nhưng nàng vẫn tiếp tục bị vây hãm trong "chiếc lồng son cung điện, tiếp tục phải ôm nỗi buồn đau sâu thảm và oán hơn chất chứa, với hi vọng mong manh đến một ngày lại được nhà vua sùng ái như xưa.
⁽²⁾ Nguyễn Gia Thiều (1741–1798) quê ở xứ Kinh Bắc (nay thuộc tỉnh Bắc Ninh). Ông sáng tác bằng cả chữ Hán (Ôn Như thí tập, khoảng một nghìn bại, đã thất truyền) và chữ Nôm (tiêu biểu là Cung oán ngâm khúc).
⁽³⁾ Cung quế: theo Nam bộ yên hoa kí vua Trần Hậu Chủ (Trung Quốc) xây cho ái phi Trương Lệ Hoa một cung có của số tròn như vầng trăng, giữa sân trống một cây quế, nên về sau từ cung quế hay vách quế được dùng để chỉ nơi ở của cung phi, người đẹp.
(4) Khoảnh: chơi ác, chơi khăm.

(Trang 62) 

Lầu đãi nguyệt⁽¹⁾ đứng ngồi dạ vũ⁽²⁾,
Gác thửa lương⁽³⁾ thức ngủ thu phong⁽⁴⁾
Phòng tiêu⁽⁵⁾ lạnh ngắt như đồng,
Gương loan⁽⁶⁾ bẻ nửa, dải đồng⁽⁷⁾ xé đôi.
Chiều ủ dột giấc mai⁽⁸⁾ khuya sớm,
Vẻ bâng khuâng hồn bướm⁽⁹⁾ vẫn vợ.
Thâm khuê⁽¹⁰⁾ vắng ngắt như tờ,
Cửa châu gió lọt, rèm ngà⁽¹¹⁾ sương gieo.
Ngấn phượng liễn⁽¹²⁾ chòm rêu lỗ chỗ,
Dấu dương xa⁽¹³⁾ đám cỏ quanh co.
Lầu Tẩn ⁽¹⁴⁾ chiều nhạt vẻ thu,
Gối loan ⁽¹⁵⁾ tuyết đóng, chăn cù⁽¹⁶⁾ giá đông.
Ngày sáu khắc tin mong nhạn vắng⁽¹⁷⁾,
Đêm năm canh tiếng lắng chuông rền⁽¹⁸⁾,
Lạnh lùng thay giấc cô miên⁽¹⁹⁾,
Mùi hương tịch mịch, bóng đèn thâm u⁽²⁰⁾

⁽¹⁾ Lâu đãi nguyệt: lầu đợi trăng, chờ ngắm trăng lên.
⁽²⁾ Dạ vũ: mưa đêm.
⁽³⁾ Gác thừa lương: gác thông gió mát.
⁽⁴⁾ Thu phong: giờ thu.
⁽⁵⁾ Phòng tiêu: phòng ở có vách trát vữa tròn hồ tiêu tàn nhỏ (tạo hương thơm và giữ ẩm), chỉ nơi ở của người nữ.
⁽⁶⁾ Gương loan: gương có khắc hình chim loan (thường đặt trong phòng ở của vợ chồng).
⁽⁷⁾ Dải đồng: dải gấm thất nút thành từng vòng, ngụ ý vợ chồng đồng tâm gần bỏ, quấn quýt yêu thương nhau.
⁽⁸⁾ Giấc mai: giấc ngủ dưới gốc mai, chỉ giấc mộng đẹp. (Theo Long thành lục, Triệu Sư Hùng (người đời Tuy, Trung Quốc) khi đi qua núi La Phù thì trời tối, mơ thấy mình vào nghỉ ở một quán ven đương. Chủ quân là một cô gái đẹp xiêm y trắng toát toả hương thơm thoang thoảng mang rượu ra mời. Triều Sư Hùng uống say, khi tỉnh dây thấy mình nằm dưới gốc mai hoa trắng, ngát hương, mới biết vừa năm mộng.)
⁽⁹⁾ Hồn bướm: tâm hồn mơ màng như trong giấc mộng. (Theo Trang Tử, Trang Chu nằm mộng thấy mình hoà thành bươm, bay lượn rất thảnh thơi, tỉnh dây lại thấy mình là Trang Chu, nên băn khoăn không biết mình là Trang Chu vừa hoà thành bươm, hay là bươm vừa hoà thành Trang Chu.)
⁽¹⁰⁾ Thâm khuê: khuê phòng kín đáo, chỉ nơi ở của người nữ.
⁽¹¹⁾ Cửa châu, rèm ngà: cửa treo rèm làm bằng ngọc châu hoặc bằng ngà, chỉ nơi ở của người nữ một cách tạo nhã.
⁽¹²⁾ Phượng liễn: xe kéo tay có hình chim phượng, nhà vua thương dùng để đến chỗ ở của cung nữ, ngấn phượng liễn: dấu xe phương liễn. 
⁽¹³⁾ Dương xa: cỗ xe do dê kéo. (Theo Tấn thư, Tấn Vũ Đế có nhiều cung phí, thường ngồi xe do dê kéo (không có người điều khiến) để đến với các cung phi. Xe chạy tới chỗ nào thì vua ở lại đó. Các cung phi muốn được vua sủng ái thường dùng lá trúc rửa nước muối để nhử đê kéo xe tới)
⁽¹⁴⁾ Lầu Tần: lầu của vua Tần, chỉ cung điện của nhà vua nói chung.
⁽¹⁵⁾ Gối loan: gối thêu hình chim loan, chỉ gối của vợ chồng.
⁽¹⁶⁾ Chăn cừ: chăn dệt bằng lông thú, đắp rất ấm.
⁽¹⁷⁾ Tin mong nhạn vắng: mong nhưng không nhận được tin. (Theo Hán thư, Tô Vũ thời nhà Hán đi sứ Hung Nô bị vua Hung Nô giam giữ, bắt chăn dê ở núi Bắc Hải. Vua Hán không thấy Tô Vũ về bèn hồi vua Hung Nô, nhưng vua Hung Nô nói dối rằng Tô Vũ đã chết. Vua Hán bèn bày chuyện đi săn, phao tin rằng nhận được thứ do Tô Vũ gửi buộc vào chân chim nhạn. Vua Hung Nô tường thật, đành thả cho Tô Vũ về. Về sau, “tin nhạn" được dùng để chỉ việc đưa tin, thông báo tin tức.)
⁽¹⁸⁾ Tiếng lắng chuông rền: tiếng người yên ắng và tiếng chuông vang rền.
⁽¹⁹⁾ Cô miên: giấc ngủ trong nỗi cô đơn. Thâm ưu tối, từ mù.
⁽²⁰⁾ Thâm u: u tối, tù mù.

(Trang 63)

Tranh biếng ngắm trong đồ tố nữ⁽¹⁾,
Mặt buồn trông trên cửa nghiêm lâu⁽²⁾
Một mình đứng tủi ngồi sầu,
Đã than với nguyệt, lại rầu với hoa.
Buồn mọi nỗi lòng đà⁽³⁾ khắc khoải,
Ngán trăm chiều bước lại ngẩn ngơ.
Hoa này bướm nỡ thờ ơ,
Để gầy bông thắm để xơ nhuỵ vàng.
Đêm năm canh lần nương vách quế,
Cái buồn này ai dễ giết nhau.
Giết nhau chẳng cái lưu cầu⁽⁴⁾,
Giết nhau bằng cái u sầu độc chưa!
Tay nguyệt lão⁽⁵⁾ chẳng xe⁽⁶⁾ thì chớ,
Xe thế này có dở dang không?
Đang tay⁽⁷⁾ muốn dứt tơ hồng,
Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra!

(Những khúc ngâm chọn lọc, tập 1, Lương Văn Đang - Nguyễn Thạch Giang - Nguyễn Lộc giới thiệu, biên khảo và chú giải, Sđd, tr. 153-156)

⁽¹⁾ Đồ tố nữ: tranh về những cô gái đẹp.
⁽²⁾ Nghiêm lâu: lầu tôn nghiêm, chỉ nơi vua ở.
⁽³⁾ Đà: đã
⁽⁴⁾Lưu cầu: vốn là tên một hòn đảo, nơi nổi tiếng về nghề rèn dao kiếm; ở dây ý nói không cần dùng dao kiếm mà vẫn có thể giết người.
⁽⁵⁾ Nguyệt lão: cụ già ngồi dưới trăng, chỉ người làm mối. (Theo Tục U quái lục, thời nhà Đường - Trung Quốc, có người tên là Vì Cố trọ ở Tổng Thành. Một đêm, Vì Cố đi dạo, gặp một cụ già ngồi dưới trăng xem sách, tựa lưng vào một chiếc túi đựng đây các sợi chỉ đỏ. Vì Cố hỏi, cụ già cho biết cuốn sách ghi việc hôn nhân và những sợi chỉ đỏ dùng để buộc chân những đôi trai gái sẽ thành vợ chồng.)
⁽⁶⁾ Xe: xe duyên.
⁽⁷⁾ Đang tay: nỡ ra tay, chấp nhận làm một việc mà một người có tình cảm không thể làm.