I: Uỷ Hội Sông Mê Công (MRC) | Chuyên đề học tập Địa lí 11 | Chuyên Đề 11.1: Một Số Vấn Đề Về Khu Vực Đông Nam Á - Lớp 11 - Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống

(Trang 5)

I. UỶ HỘI SÔNG MÊ CÔNG (MRC) 

1. Khái quát về lưu vực sông Mê Công

(Trang 6)

b) Đặc điểm lưu vực

- Diện tích lưu vực

Sông Mê Công thường được chia thành khu vực thượng nguồn ở Trung Quốc, Mi-an-ma và khu vực hạ lưu ở các nước Lào, Thái Lan, Cam-pu-chia và Việt Nam. Gần một nửa chiều dài sông Mê Công chảy trên lãnh thổ Trung Quốc, qua nhiều hẻm núi sâu, địa hình chia cắt. Khi chảy vào lãnh thổ Cam-pu-chia và Việt Nam thì có địa hình tương đối bằng phẳng, với vùng châu thổ sông rộng lớn, nhiều vùng trũng.

Tổng diện tích lưu vực sông Mê Công là 810 000 km², trải dài từ cao nguyên Tây Tạng đến đồng bằng sông Cửu Long, trong đó Lào và Thái Lan là hai quốc gia có diện tích lãnh thổ nằm trong lưu vực lớn nhất.

Hình 2. Tỉ lệ diện tích lưu vực sông Mê Công theo quốc gia (%)

(Nguồn: Uỷ hội sông Mê Công, 2022)

- Đặc điểm tự nhiên

Sông Mê Công có lưu lượng trung bình hằng năm là 475 km³, nhưng có sự phân hoá. Phần thượng nguồn có mùa lũ vào mùa xuân hoặc đầu hạ do nguồn cung cấp nước chủ yếu là nước băng tuyết tan. Mùa lũ trên hạ lưu sông Mê Công kéo dài từ khoảng tháng 6 đến tháng 11 trùng với thời gian mưa mùa và chiếm khoảng 70 – 80% tổng lượng dòng chảy cả năm. Mùa lũ hằng năm đặc biệt quan trọng ở hạ lưu sông Mê Công.

Hình 3. Quang cảnh mùa lũ quanh khu vực hồ Tôn-lê Sáp, Cam-pu-chia

(Trang 7)

- Đặc điểm kinh tế

Các hoạt động kinh tế trên lưu vực sông Mê Công khá đa dạng. Các quốc gia lưu vực sông Mê Công có những sự khác biệt về quy mô nền kinh tế và trình độ phát triển kinh tế.

+ Thuỷ sản

Hằng năm, sản lượng khai thác thuỷ sản ở lưu vực sông Mê Công chiếm khoảng 18% tổng sản lượng thuỷ sản nước ngọt toàn cầu (khoảng 4 triệu tấn), khu vực là một trong những ngư trường nội địa lớn nhất thế giới. Nuôi trồng thuỷ sản ngày càng phát triển, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Các nước cần quan tâm giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường nước và suy giảm đa dạng sinh học.

(Trang 8)

+ Giao thông đường thuỷ

Sông Mê Công đã trở thành một trong những tuyến đường thuỷ nội địa quan trọng vận chuyển người và hàng hoá. Sông Mê Công là đường giao thông giúp kết nối các cộng đồng với nhau, góp phần đa dạng hoá các loại hình giao thông và phục vụ phát triển kinh tế của lưu vực sông.

+ Thuỷ điện

+ Du lịch

Du lịch ở lưu vực sông Mê Công đang ngày càng phát triển. Mức đa dạng sinh học phong phú bậc nhất thế giới cùng với hình thức cư trú độc đáo và nền văn hoá đặc sắc của các cộng đồng dân cư là điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch.

? Dựa vào thông tin mục 1, hình 1, hãy nêu khái quát về lưu vực sông Mê Công.

2. Uỷ hội sông Mê Công

a) Lí do ra đời

Sông Mê Công có vai trò quan trọng đối với các quốc gia trong lưu vực. Sự suy giảm số lượng và chất lượng nguồn nước, tốc độ đô thị hoá nhanh chóng dọc theo sông Mê Công, việc xây các đập thuỷ điện trên các dòng chính và tác động của biến đổi khí hậu đang trực tiếp ảnh hưởng đến các hệ sinh thái trên lưu vực và sinh kế của hơn 65 triệu dân ở hạ lưu. Do vậy, các nước trong khu vực cần có các giải pháp để cân bằng giữa phát triển kinh tế và duy trì sự bền vững của hệ sinh thái trên lưu vực sông Mê Công, đảm bảo sự hài hoà, công bằng trong việc sử dụng nguồn nước sông Mê Công của tất cả các quốc gia.

Từ những năm 1950, bốn quốc gia trong lưu vực sông Mê Công là Cam-pu-chia, Lào, Thái Lan và Việt Nam đã phối hợp giải quyết những vấn đề trong lưu vực sông Mê Công và thành lập Uỷ ban Mê Công vào năm 1957, sau đó đổi tên thành.

(Trang 9)

b) Mục tiêu

Mục tiêu của Uỷ hội sông Mê Công nhằm thúc đẩy, phối hợp quản lí và phát triển tài nguyên nước cũng như các tài nguyên có liên quan một cách bền vững vì lợi ích chung của các quốc gia sông Mê Công và an sinh của cộng đồng.

? Dựa vào thông tin mục 2, hãy trình bày lí do ra đời, mục tiêu của Uỷ hội sông Mê Công.

3. Một số hoạt động của Uỷ hội sông Mê Công

Các hoạt động của Uỷ hội sông Mê Công rất đa dạng, được thể hiện qua các hoạt động chung, các dự án hợp tác xuyên biên giới, các sáng kiến và chương trình hợp tác,....

a) Các hoạt động chung tiêu biểu

Uỷ hội sông Mê Công là diễn đàn về ngoại giao nước và hợp tác vùng để các quốc gia thành viên cùng chia sẻ lợi ích chung về tài nguyên nước (dù có những lợi ích quốc gia khác nhau) cũng như giải quyết những vấn đề xuyên biên giới trong lưu vực. Uỷ hội sông Mê Công hỗ trợ kĩ thuật và xây dựng các công cụ thực hành nhằm giúp các quốc gia thành viên đưa ra được các quyết định về kế hoạch phát triển ở các quốc gia. Ở cấp độ khu vực, Uỷ hội sông Mê Công giải quyết những vấn đề, thách thức và cơ hội của lưu vực sông song với các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc.

(Trang 10)

Hình 6. Năm thủ tục về chất lượng nước của Uỷ hội sông Mê Công

Thủ tục Trao đổi và chia sẻ thông tin số liệu (PDIES) được thông qua năm 2001, để triển khai trao đổi số liệu và thông tin về các chỉ số quan trọng liên quan đến tài nguyên nước giữa bốn quốc gia Mê Công.

Thủ tục Giám sát sử dụng nước (PWUM) được thông qua năm 2003, để thiết lập hệ thống giám sát hiệu quả cho việc sử dụng nguồn nước sông Mê Công và các sông nhánh trong các lĩnh vực khác nhau, bao gồm mức sinh hoạt, tưới tiêu và thuỷ điện.

Thủ tục Thông báo, tham vấn trước và thoả thuận (PNPCA) được thông qua năm 2003, tạo thuận lợi cho hợp tác về sử dụng và phát triển tài nguyên nước với một bộ ba quy trình cụ thể cho các dự án cơ sở hạ tầng sử dụng tài nguyên nước được đề xuất.

Thủ tục Duy trì dòng chảy trên dòng chính (PMFM) được thông qua năm 2006, đặt ra các tiêu chí đánh giá và quy trình giám sát và duy trì dòng chảy thích hợp trên sông Mê Công và sông Tôn-lê Sáp.

Thủ tục Chất lượng nước (PWQ) được thông qua năm 2011, cùng có khuôn khổ hợp tác nhằm giám sát và gìn giữ chất lượng nước sông Mê Công và sông Bát Xắc với một loạt tiêu chí đánh giá được thống nhất.

(Trang 11)

BẢNG BẢY THÀNH TỰU CỦA UỶ HỘI SÔNG MÊ CÔNG GIAI ĐOẠN 2016 – 2020

b) Các dự án quản lí tổng hợp xuyên biên giới

Đối thoại xuyên biên giới có thể giúp giảm bớt căng thẳng và tăng cường hợp tác giữa các quốc gia. Uỷ hội sông Mê Công hỗ trợ bốn quốc gia thành viên ở lưu vực sông Mê Công tăng cường hợp tác xuyên biên giới thông qua dự án Quản lí tổng hợp tài nguyên nước sông Mê Công. Dự án khuyến khích quản lí tổng hợp tài nguyên nước thông qua quy hoạch và quản lí có điều phối áp dụng những quy định về thủ tục của Uỷ hội sông Mê Công. Đây chính là các thủ tục và những công cụ kĩ thuật về quy hoạch sử dụng nước, chia sẻ số liệu và giám sát dòng chảy.

Bốn quốc gia sông Mê Công đã xây dựng năm dự án song phương tập trung vào quản lí thuỷ sản, đất ngập nước, châu thổ, hồ và lưu vực sông để giải quyết những vấn đề xuyên biên giới như áp lực do đô thị hoá, phát triển cơ sở hạ tầng và biến đổi khí hậu ảnh hưởng xấu đến các cộng đồng ven sông xuyên biên giới. Năm dự án song phương giữa các quốc gia để đóng góp vào hợp tác khu vực và mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội của từng quốc gia, bao gồm: (1) Quản lí thuỷ sản trên dòng chính sông Mê Công và trên sông Sê Kông (giữa Lào và Cam-pu-chia); (2) Quản lí tổng hợp tài nguyên nước xuyên biên giới Việt Nam – Cam-pu-chia tại đồng bằng sông Mê Công; (3) Quản lí bãi ngập lũ và đất ngập nước (giữa Lào và Thái Lan); (4) Dự án tăng cường hợp tác truyền thông giữa hồ Tôn-lê Sáp – sông Kha (Cam-pu-chia và Thái Lan).

(Trang 12)

Thông qua đối thoại xuyên biên giới, bốn quốc gia sông Mê Công sẽ xây dựng hiểu biết chung về những vấn đề nước xuyên biên giới, tìm ra các giải pháp lâu bền để cùng hợp tác và chia sẻ những cách làm tốt nhất trong quản lí tài nguyên nước. Những dự án này được thiết kế nhằm tăng cường năng lực cấp tỉnh và quốc gia liên quan đến sử dụng nước có điều phối, cũng như tạo ra một khung thể chế tốt hơn về quản lí chung tài nguyên nước xuyên biên giới dựa trên quản lí tổng hợp tài nguyên nước.

c) Các sáng kiến và chương trình hợp tác

- Các sáng kiến hợp tác tiêu biểu

+ Sáng kiến thích ứng với biến đổi khí hậu (CCAI): Là một sáng kiến công tác khu vực giữa các nước hạ nguồn sông Mê Công nhằm hỗ trợ các nước thích ứng với các tác động và những thách thức mới của biến đổi khí hậu thông qua việc cải tiến quy hoạch, thực hiện và học hỏi. Đây là một sáng kiến bền vững lâu dài, trải qua các giai đoạn 5 năm.

+ Sáng kiến phát triển thuỷ điện bền vững (ISH): Trước tình hình phát triển thuỷ điện ồ ạt trên lưu vực, nhằm đáp ứng được mục tiêu của Hiệp định Hợp tác phát triển bền vững lưu vực sông Mê Công năm 1995, từ năm 2007 đến 2009, Uỷ hội sông Mê Công đã xác lập sáng kiến này nhằm hỗ trợ các nước thành viên trong việc quyết định phát triển và quản lí thuỷ điện trên cơ sở quản lí tổng hợp tài nguyên nước trên toàn lưu vực, thông qua các cơ chế được thiết lập và các hệ thống tiêu chuẩn quốc gia, phù hợp với Hiệp định Mê Công 1995.

- Các chương trình hợp tác tiêu biểu

+ Chương trình nông nghiệp và thuỷ lợi (AIP) nhằm xác định các rủi ro trong lĩnh vực nông nghiệp đối với sinh thái, sinh kế và an ninh lương thực cho cộng đồng nông thôn.

+ Chương trình quản lí hạn hán (DMP) nhằm hỗ trợ các nước thành viên giám thiếu tác động của hạn hán.

+ Chương trình môi trường (EP) nhằm thực hiện giám sát chất lượng nước định kì theo các hướng dẫn kĩ thuật đã thoả thuận để thực hiện các quy trình về chất lượng nước.

+ Chương trình thuỷ sản (FP) nhằm cung cấp dữ liệu thường xuyên về giám sát nghề cá trong khu vực cho các nghiên cứu liên quan.

(Trang 13)

+ Chương trình giao thông thuỷ (NAP) nhằm tăng cường tự do giao thông thuỷ và phát triển thương mại vì lợi ích chung của các nước thành viên thuộc Uỷ hội sông Mê Công, hỗ trợ và hợp tác trong phát triển vận tải an toàn, có hiệu quả, bền vững về môi trường nước.

Hình 7. Hệ thống đập thuỷ điện trên dòng chính sông Mê Công năm 2020

(Trang 14)

- Các hoạt động giữa Uỷ hội sông Mê Công và các quốc gia có liên quan: Trong xu thế gia tăng hợp tác và phát triển của khu vực, Uỷ hội sông Mê Công đã đề xuất và xây dựng các cơ chế hợp tác với nhiều quốc gia có liên quan. Các cơ chế hợp tác đặt tài nguyên nước sông Mê Công là lĩnh vực hợp tác quan trọng nhất.

+ Hợp tác Mê Công – Lan Thương (Trung Quốc) ra đời năm 2016, là cơ chế hợp tác đầu tiên về tài nguyên nước trên toàn lưu vực có sự tham gia của tất cả sáu quốc gia ven sông Mê Công. Đây là kênh đối thoại với Trung Quốc và các quốc gia Mê Công về vấn đề quản lí và sử dụng bền vững nguồn nước sông Mê Công, thúc đẩy các quốc gia thượng nguồn chia sẻ thông tin, công khai các dự án phát triển trên sông Mê Công.

+ Quan hệ đối tác Mê Công – Hoa Kì ra đời năm 2009, là sáng kiến giữa Hoa Kì và các quốc gia Mê Công bao gồm Việt Nam, Cam-pu-chia, Lào và Mi-an-ma (tham gia từ năm 2012). Đây là một diễn đàn để các thành viên cùng đưa ra các giải pháp chung đối với các thách thức phát triển xuyên biên giới ở khu vực.

+ Hợp tác Mê Công – Nhật Bản được thực hiện từ năm 2007 trên cơ sở triển khai các lĩnh vực hợp tác nhằm thực hiện mục tiêu thiên niên kỉ, bảo vệ môi trường và an ninh nguồn nước sông Mê Công. Trong khuôn khổ này, các sáng kiến hợp tác trọng tâm là sáng kiến Mê Công xanh và sáng kiến hợp tác kinh tế và công nghiệp Mê Công – Nhật Bản.

+ Hợp tác Mê Công – Hàn Quốc ra đời từ năm 2011 nhằm tăng cường quan hệ hợp tác, phát triển với các nước khu vực sông Mê Công, thiết lập quan hệ đối tác toàn diện giữa các nước Mê Công và Hàn Quốc vì thịnh vượng chung. Các lĩnh vực ưu tiên là kết nối ASEAN, phát triển bền vững và phát triển nhân lực.

+ Hợp tác Mê Công – sông Hằng (Ấn Độ) ra đời từ năm 2000 nhằm củng cố tình hữu nghị, đoàn kết giữa các nước thuộc lưu vực sông Mê Công và sông Hằng thông qua 4 lĩnh vực hợp tác chính là du lịch, văn hoá, giáo dục và kết nối giao thông.

? Dựa vào thông tin mục 3, hãy giới thiệu một số hoạt động của Uỷ hội sông Mê Công.

4. Vai trò của Việt Nam trong Uỷ hội sông Mê Công

Khoảng 20% lãnh thổ Việt Nam nằm trong lưu vực sông Mê Công, trong đó Đồng bằng sông Cửu Long là vùng kinh tế quan trọng của cả nước. Đồng bằng sông Cửu Long là nơi sinh sống của 17 triệu người, đóng góp khoảng 20% tổng GDP, sản xuất 90% lượng gạo và 53% lượng tôm và cá xuất khẩu của Việt Nam (năm 2020). Việt Nam là quốc gia tích cực trong việc xây dựng một chế độ quản lí tài nguyên nước sông Mê Công.

(Trang 15)

Việt Nam đã thành lập Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam vào ngày 18 – 9 – 1978. Hiện nay, Uỷ ban bao gồm Tiểu ban lưu vực sông Cửu Long và Tiểu ban lưu vực sông Sê San – Srêpôk, nhằm quản lí tài nguyên nước theo lưu vực sông, bảo đảm hài hoà các mối quan hệ thượng – hạ lưu và quản lí các tác động xuyên biên giới trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Sau hơn 40 năm hoạt động, Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam đã thể hiện vai trò trong nhiều hoạt động.

- Vai trò đối với việc lồng ghép hoạt động của Uỷ hội và các hợp tác đa phương, song phương:

+ Việt Nam tích cực tăng cường và thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia thành viên và giữa Uỷ hội với các đối thoại, các sáng kiến vùng và các đối tác phát triển, góp phần tăng cường vai trò của Uỷ hội trong việc sử dụng, quản lí, bảo vệ tài nguyên nước và tài nguyên liên quan của lưu vực sông Mê Công.

+ Thúc đẩy hợp tác với các nước khác tham gia hợp tác Mê Công, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực. Hiện nay, Uỷ hội sông Mê Công có 14 đối tác phát triển và đang tích cực thúc đẩy mở rộng hợp tác liên lưu vực sông, trong đó có sông Hằng, sông Đa-nuýp, sông Nin, sông A-ma-dôn và sông Mi-xi-xi-pi. Việt Nam tích cực thúc đẩy hợp tác với các đối tác này.

- Vai trò trong việc xây dựng các chiến lược của Uỷ hội: Việt Nam đóng vai trò tích cực trong quá trình tái cấu trúc và nội dung hoá nhằm phát triển bền vững sông Mê Công.

+ Vai trò trong đàm phán, kí kết bộ Quy chế sử dụng nước, thúc đẩy các chương trình, dự án của Uỷ hội.

+ Tham gia Công ước Liên hợp quốc về Luật sử dụng các nguồn nước xuyên biên giới vì các mục đích phi giao thông, thuỷ điện năm 1997.

+ Chính phủ Việt Nam ban hành nhiều chủ trương, chính sách, chương trình, kế hoạch để khai thác, sử dụng hiệu quả và bảo vệ nguồn tài nguyên nước vùng Đồng. bằng sông Cửu Long. Nghị quyết 120 của Chính phủ Việt Nam (năm 2017) về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu là một minh chứng và đã đánh dấu bước đột phá lớn trong tư duy, định hướng chiến lược phát triển của Việt Nam theo hướng tích hợp, thích ứng nhằm mục tiêu phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam nói riêng và của toàn lưu vực sông Mê Công nói chung.

(Trang 16)

+ Việt Nam tiếp cận phát triển bền vững theo hướng chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, tạo ra những thay đổi cơ bản từ nhận thức, tư duy đến hành động trong mối quan hệ với tự nhiên, xác định nền tảng phát triển bền vững dựa trên sự tôn trọng các quy luật tự nhiên thông qua việc ban hành Luật Môi trường và Luật Tài nguyên nước (2020).

Hình 8. Các sự kiện tiêu biểu của Uỷ hội sông Mê Công được tổ chức tại Việt Nam

Năm 2014: Đảng cai Hội nghị Cấp cao lần thứ hai của Uỷ hội sông Mê Công với chủ đề “An ninh nguồn nước, năng lượng, lương thực trong bối cảnh biến đổi khí hậu của lưu vực sông Mê Công”.

Các năm 2018 và 2022: Việt Nam đảm nhiệm vai trò Chủ tịch Hội đồng Uỷ hội sông Mê Công.

? Dựa vào thông tin mục 4, hãy nêu vai trò của Việt Nam trong các lĩnh vực khác nhau của Uỷ hội sông Mê Công (vai trò trong các hoạt động, vai trò quản lí, giám sát tài nguyên nước, vai trò xây dựng chiến lược của Uỷ hội...).