Đàn Ghi-ta Của Lor-ca | Ngữ Văn 12 - Tập Một | Tuần 14 - Lớp 12 - Giáo Dục Việt Nam

TIỂU DẪN

Thanh Thảo tên khai sinh là Hồ Thành Công, sinh năm 1946, quê ở huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Tốt nghiệp Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Thanh Thảo vào công tác ở chiến trường miền Nam. Từ mấy thập niên trước, Thanh Thảo đã được công chúng chú ý qua những tập thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và thời hậu chiến : Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1978), Những ngọn sóng mặt trời (1981), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến một trăm (1988),...

(1) Đàn ghi ta : đàn có sáu dây kim loại hoặc nhựa tổng hợp bọc kim loại, mặt cộng hưởng hình thắt cổ bồng, trên có lỗ thoát âm. Ghi ta được coi là nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha, vì thế, ngoài tên gọi chính, ghi ta còn được nhiều người gọi bằng một cái tên khác là Tây Ban cầm.

(2) Lor-ca : tên đầy đủ là Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca (1898 – 1936), một trong những tài năng sáng chói của văn học hiện đại Tây Ban Nha. Từ nhỏ, Lor-ca đã được coi là thần đồng với năng khiếu thiên bẩm trên nhiều lĩnh vực của nghệ thuật : thơ ca, hội hoạ, âm nhạc, sân khấu,.. Sau khi tốt nghiệp đại học Luật ở Gra-na-đa, năm 1919, Lor-ca lên Ma-đrít (thủ đô Tây Ban Nha) tham gia vào đời sống nghệ thuật. Trước một Tây Ban Nha, dưới sự cai trị của chế độ độc tài Pri-nổ để Ri-về-ra, đã trở nên hết sức phản động về chính trị và đang trên đường già cỗi về nghệ thuật, Lor-ca vừa nồng nhiệt cổ vũ nhân dân đấu tranh với mọi thế lực áp chế, đòi quyền sống chính đáng vừa khỏi xuống và thúc đẩy mạnh mẽ những cách tân trong các lĩnh vực nghệ thuật. Sự có mặt của Lor-ca cùng nhiều tài năng khác lúc bấy giờ đã khiến cho đời sống tinh thần của Tây Ban Nha và cả một vùng rộng lớn thuộc khu vực Tây  u trở nên sôi động. Hoàng sợ trước ảnh hưởng xã hội to lớn của Lor-ca, năm 1936, chế độ phản động cực quyền thân phát xít đã bắt giam và bắn chết ông. Cái chết của Lot ca đã làm dùng lên một làn sóng phẫn nộ hết sức mạnh mẽ trên thế giới đối với bè lũ Phrăng có (một cách gọi thể chế thân phát xít lúc bấy giờ). Tên tuổi của Lor-ca từ đó trở thành một biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hoá Tây Ban Nha và thế giới chiến đấu chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hoá dân tộc và văn minh nhân loại.

THANH THẢO

Những năm gần đây, Thanh Thảo vẫn tiếp tục làm thơ đồng thời viết báo, tiểu luận phê bình và nhiều thể loại khác, nhưng đóng góp quan trọng và đặc sắc nhất của ông vẫn là thơ ca.

Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. Tuy nhiên, ông muốn cuộc sống phải được cảm nhận và thể hiện ở bề sâu nên luôn khước từ lối biểu đạt dễ dãi. Ông được coi là một trong số không nhiều cây bút luôn nỗ lực cách tân thơ Việt với xu hướng đào sâu vào cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, xoá bỏ mọi ràng buộc, khuôn sáo bằng nhịp điệu bất thường để mở đường cho một cơ chế liên tưởng phóng khoáng nhằm đem đến cho thơ một mĩ cảm hiện đại với hệ thống thi ảnh và ngôn từ mới mẻ. Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca rút trong tập Khối vuông ru-bích là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo : giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm và đương nhiên không dễ hiểu vì ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực mà ông học tập ở chính nhà thơ hiện đại Tây Ban Nha : Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca.

VĂN BẢN

“khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”
Ph.G. Lor-ca               

                      những tiếng đàn bọt nước
                      Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
                      li-la li-la li-la
                      đi lang thang về miền đơn độc
                      với vầng trăng chếnh choáng
                      trên yên ngựa mỏi mòn

                      Tây Ban Nha
                      hát nghêu ngao

(1) Áo choàng đỏ gắt : áo choàng khoác ngoài màu đỏ của các võ sĩ đấu bò tót ở Tây Ban Nha. Khi vào sân đối diện với bò, các võ sĩ thường dùng áo này làm vật thu hút, dụ bò lao vào mình trong cuộc đấu.

                      bỗng kinh hoàng
                      áo choàng bê bết đỏ
                      Lor-ca bị điệu về bãi bắn
                      chàng đi như người mộng du

                      tiếng ghi ta nâu
                      bầu trời cô gái ấy⁽¹⁾
                      tiếng ghi ta lá xanh biết mấy
                      tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan
                      tiếng ghi ta ròng ròng
                      máu chảy

                      không ai chôn cất tiếng đàn
                      tiếng đàn như cỏ mọc hoang
                      giọt nước mắt vầng trăng
                      long lanh trong đáy giếng

                      đường chỉ tay⁽²⁾ đã đứt
                      dòng sông rộng vô cùng
                      Lor-ca boi sang ngang
                      trên chiếc ghi ta màu bạc

                      chàng ném lá bùa⁽³⁾ cô gái Di-gan⁽⁴⁾
                      vào xoáy nước
                      chàng ném trái tim mình
                      vào lặng yên bất chợt

                      li-la li-la li-la...

(Khối vuông ru-bích, NXB Tác phẩm mới, Hà Nội, 1985)

(1) Cô gái ấy : ở đây có thể chỉ An-na Ma-ri-a, người yêu của Lor-ca. Sau cái chết của Lor-ca, An-na Ma-ri-a ở vậy, không một lần lên xe hoa.

(2) Đường chỉ tay : những đường rãnh trên bàn tay. Theo tướng số học, những đường rãnh trên bàn tay mỗi người thể hiện những bí mật về tính cách, số phận và sinh mệnh của họ. Đường chỉ tay đứt, ấn định cái chết được báo trước qua điềm triệu thể hiện trên đường rãnh của bàn tay.

(3) Bùa : vật thường bằng giấy hoặc vải, có những dấu hiệu đặc biệt, được tin là có phép thiêng trừ ma quỷ, tránh được tai nạn, mê hoặc được người khác,..

(4) Di-gan : còn có tên gọi khác là người Bô-hê-miêng, một tộc người thích sống lang thang, tự do, mưu sinh bằng múa, hát, xem tướng và bùa chú.

HƯỚNG DẪN HỌC BÀI

1. Bài thơ viết theo thể tự do, thiết lập cấu tứ trên dòng cảm xúc mãnh liệt về cái chết bi thảm của Lor-ca. Để nắm bắt mạch cảm xúc chính, hãy đọc kĩ và tìm khả năng gợi liên tưởng của các hình ảnh từ : tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn ; qua các hình ảnh : áo choàng bê bết đỏ, tiếng ghi ta nâu, tiếng ghi ta lá xanh, tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy,... ; đến : Lor-ca bơi sang ngang, trên chiếc ghi ta màu bạc, chàng ném lá bùa cô gái Di-gan vào xoáy nước, ném trái tim mình vào lặng yên...

2. Nêu cảm nhận của anh (chị) khi đọc đoạn thơ:

                      không ai chôn cất tiếng đàn
                      tiếng đàn như cỏ mọc hoang
                      giọt nước mắt vầng trăng
                      long lanh trong đáy giếng.

3. Hình tượng tiếng đàn trong bài thơ mang ý nghĩa ẩn dụ gì ?

LUYỆN TẬP

Cảm nhận của anh (chị) về hình ảnh Ph.G. Lor-ca được thể hiện qua bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca ?