Học xong bài này, em sẽ:
- Nêu được cả tầng đất và các thành phần chính của đất.
- Trình bày được một số nhân tố hình thành đất.
- Kể được tên và xác định được trên bản đồ, lược đồ một số nhóm đất điển hình ở vùng nhiệt đới hoặc vùng ôn đới.
Mở đầu
Từ nhỏ, khi tham quan ruộng, vườn, em đã biết cây muốn sống được phải có đất. Nếu đất tốt thì cây sinh trưởng và đơm hoa, kết trái tốt. Nếu đất xấu (nghèo chất dinh dưỡng thì phải bón phân cho đất. Lớp đất trên Trái Đất tuy mỏng nhưng nếu không có đất thì điều gì sẽ xảy ra?
Kiến thức mới
Lớp đất trên Trái Đất
Đất
Đất là một lớp vật chất mỏng trên cùng của vỏ Trái Đất, có độ dày chỉ từ vài xăng-ti-mét như ở vùng đồng rêu gần Bắc Cực, cho đến khoảng 2 - 3 m ở vùng nhiệt đới nóng ẩm. Bên trên đất thường có lớp phủ thực vật. Đất có độ phì tự nhiên.
Thành phần của đất
Bốn thành phần chính của đất là: khoáng vật trong đất, chất hữu cơ trong đất, nước trong đất và không khí trong đất.
Khoáng vật trong đất là những hợp chất tự nhiên, được hình thành do các quá trình phong hóa khác nhau xảy ra trong lớp vỏ Trái Đất.
Chất hữu cơ trong đất là những tàn tích sinh vật (thực vật, động vật, vi sinh vật) chưa hoặc đang phân giải và những chất hữu cơ đã được phân giải được gọi là chất mùn.
Em có biết?
Giun đất là một loài rất có ích. Giun đất có nhiều ở những đất chứa nhiều mùn. Giun đất làm cho đất tơi xốp và làm tăng độ phì nhiêu của đất. Giun đất còn có thể làm thức ăn cho da cầm.
Hình 21.1. Giun đất
Nước trong đất được chứa chủ yếu trong các khe hở và các hạt khoáng của đất. Lượng ẩm của đất rất quan trọng, bởi vì rễ cây hút các chất dinh dưỡng hòa tan trong nước. Vì thế, cần phải tưới nước để đảm bảo đủ độ ẩm của đất cho cây.
Không khí trong đất được chứa trong các lỗ hổng của đất. Không khí trong đất vừa là nhân tố quan trọng trong phong hóa đá, vừa là điều kiện tất yếu cho sự tồn tại và phát triển của sinh vật trong đất. Vì thế, đất cần có độ tơi xốp.
Câu hỏi
Hãy vẽ sơ đồ thể hiện các thành phần của đất.
Cái tầng đất
Theo chiều thẳng đứng, lớp đất gồm các tầng khác nhau. Mỗi tầng đất đều phân biệt với tầng liền kề bởi màu sắc của đất, thành phần cơ giới của đất và một số dấu hiệu có thể nhận biết khác.
Hình 21.2. Một mặt cắt thẳng đứng các tầng đất
Câu hỏi
Quan sát hình 21.2, hãy kể tên các tầng đất.
Các nhân tố hình thành đất
Có nhiều nhân tố tham gia vào việc hình thành đất. Trong đó quan trọng nhất là đá mẹ, khí hậu và sinh vật.
Đá mẹ có vai trò rất quan trọng trong việc hành hành tạo đất, vì tất cả các loại đất đều được hình thành từ những sản phẩm phong hóa đá mẹ. Đá mẹ cung cấp các khoáng vật cho đất, tạo nên các tính chất vật lí, hóa học của đất.
Khí hậu có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình phong hóa, từ đó đất được hình thành. Chẳng hạn, quá trình phong hóa ở vùng nhiệt đới ẩm diễn ra mạnh hơn nhiều so với vùng khí hậu ôn hòa và vùng khí hậu lạnh. Khí hậu cũng ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của sinh vật, nhất là vi sinh vật, từ đó ảnh hưởng đến tốc độ phân giải chất hữu cơ trong đất. Chính vì thế, sự phân hóa rõ rệt các nhóm đất theo các đới khí hậu trên Trái Đất.
Sinh vật là nguồn cung cấp chất hữu cơ cho đất.
Bên cạnh ba nhân tố chính nói trên, sự hình thành đất còn chịu ảnh hưởng của địa hình (địa hình dốc hay bằng phẳng liên quan tới tầng đất dày hay mỏng). Thời gian cũng có ảnh hưởng tới sự hình thành đất.
Một số nhóm đất chính
Đất trên Trái Đất rất phong phú và đa dạng với các nhóm và loại đất khác nhau.
Hình 21.3. Lược đồ các nhóm đất chính trên Trái Đất
Câu hỏi
Đọc thông tin và quan sát hình 21.3, hãy:
- Kể tên một số loại đất chính ở đới nhiệt đới và xích đạo.
- Xác định trên lược đồ sự phân bố của các loại đất này.
Đất fe-ra-lit đỏ và đất fe-ra-lit đỏ vàng là các loại đất điển hình ở vùng nhiệt đới, được hình thành trong điều kiện nhiệt độ cao và độ ẩm lớn, quá trình phong hóa diễn ra mạnh. Các loại đất này phát triển dưới những cánh rừng nhiệt đới, phân bố thành các vùng lớn ở Nam Mỹ, Trung Phi, Đông Nam Á, Nam Á và Đông Bắc Ô-xtrây-li-a.
Hình 21.4. Mặt cắt thẳng đứng qua các tầng đất của đất fe-ra-lit đỏ vàng trên đá phiến sét
Đất pôt-dôn và đất pôt-dôn cỏ là các loại đất điển hình ở vùng ôn đới, được hình thành trong điều kiện khí hậu ôn đới lạnh lục địa, dưới các rừng ôn đới lục địa (cây lá rộng xen cây lá kim) và rừng tai-ga (rừng lá kim). Các loại đất này phổ biến nhất ở Bắc Á, Bắc Âu và Bắc Mỹ trong giới hạn từ vĩ tuyến 45°B đến vĩ tuyến 60 – 65°B thuộc vùng ôn đới lạnh.
Em có biết?
Đất pôt-dôn hình thành trong điều kiện ôn đới lạnh, đất thường xuyên thừa ẩm nên xảy ra hiện tượng rửa trôi khoáng chất (nhôm và sắt) từ tầng trên xuống, tích tụ lại như một lớp tro màu trắng. Tên gọi "pôt-dôn" (podzol) có nguồn gốc từ tiếng Nga, có nghĩa là khi cày lên, bên dưới có lớp tro.
Hình 21.5. Mặt cắt thẳng đứng qua các tầng đất
của đất pôt-dôn (A) và đất pôt-dôn cỏ (B)
Luyện tập và vận dụng
| Luyện tập 1. Kể tên và xách định trên hình 21.3 một số nhóm đất chính ở vùng cận nhiệt đới. 2. Quan sát hình 21.3, hãy cho biết ở nước ta có những nhóm đất nào? Vận dụng 3. Vì sao việc sử dụng cần đi đôi với việc bảo vệ và cải tạo tài nguyên đất? |
Các Bài Học Khác
Bình Luận
Để Lại Bình Luận Của Bạn