Bài 1. Lịch sử là gì? | Lịch Sử Và Địa Lý 6 | Phần Lịch Sử_Chương 1. Vì Sao Cần Học Lịch Sử? - Lớp 6 - Cánh Diều

Học xong bài này, em sẽ:

- Nêu được khái niệm lịch sử và môn Lịch sử.

- Hiểu được lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ.

- Giải thích được vì sao cần phải học môn Lịch sử.

- Phân biệt được các nguồn sử liệu cơ bản, ý nghĩa và giá trị của các nguồn sử liệu (tư liệu gốc, truyền miệng, hiện vật, chữ viết,...).

Mở đầu

"Dân ta phải biết sử ta,

Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam".

(Lịch sử nước ta, Hồ Chí Minh)

Em hãy cho biết ý nghĩa của hai câu thơ trên.

Hình 1.1. Chủ tịch Hồ Chí Minh

Kiến thức mới

1. Lịch sử và môn Lịch sử là gì?

Hình 1.2. Lễ hội đền Hai Bà Trưng (Mê Linh, Hà Nội), tưởng nhớ Trưng Trắc, Trưng Nhị dựng cờ khởi nghĩa lật đổ ách đô hộ của nhà Hán (40 – 43)

Lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ. Lịch sử loài người là toàn bộ những hoạt động của con người trong quá khứ. Lịch sử còn có nghĩa là khoa học tìm hiểu và phục dựng lại những hoạt động của con người và xã hội loài người trong quá khứ.

Môn lịch sử là môn học tìm hiểu về lịch sử loài người và những hoạt động chính của con người trong quá khứ.

Câu hỏi

- Sự kiện khởi nghĩa Hai Bà Trưng (40 – 43) có phải là lịch sử không? Vì sao?

- Lịch sử và môn Lịch sử là gì?

2. Vì sao cần phải học lịch sử?

Mỗi con người, sự vật, vùng đất, quốc gia hay thế giới đều trải qua những thay đổi theo thời gian, chủ yếu là do con người tạo nên.

Hình 1.7. Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập

tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội (2-9-1945),

thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

Học lịch sử để biết được cội nguồn của tổ tiên, quê hương, đất nước, hiểu được tổ tiên, ông cha đã sống, lao động, đấu tranh như thế nào để có được đất nước như ngày nay. Học lịch sử còn giúp chúng ta hiểu được những gì nhân loại tạo ra trong quá khứ để xây dựng được xã hội văn minh ngày nay, từ đó hình thành được ở người học ý thức giữ gìn, phát huy những giá trị tốt đẹp do con người trong quá khứ để lại.

Câu hỏi

- Quan sát các hình từ 1.3 đến 1.6, hãy cho biết kĩ thuật canh tác nông nghiệp của người nông dân Việt Nam và hệ thống giao thông ở Hà Nội đã có sự thay đổi như thế nào? Chúng ta có cần phải biết về sự thay đổi đó không? Vì sao?

- Sự kiện trong hình 1.7 đánh dấu bước ngoặt lịch sử nào của dân tộc Việt Nam? 

- Vì sao cần phải học môn Lịch sử?

3. Dựa vào đâu để biết và dựng lại lịch sử?

Trải qua thời gian, thông tin về những hoạt động của con người vẫn được lưu giữ dưới nhiều dạng tư liệu khác nhau, như: truyền miệng, hiện vật, chữ viết,...

Hình 1.8. Truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ

(tranh minh họa)

Hình 1.9. Thạp đồng Đào Thịnh

(Văn hóa Đông Sơn, khoảng 2 500 – 2 000 năm trước)

Hình 1.10. Cuốn Đại Việt sử kí toàn thư

(bản in Nội các quan bản, 1697)

Hình 1.11. Sắc lệnh của Chủ tịch Chính phủ

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phong Đại tướng

cho ông Võ Nguyên Giáp (1948)

Tư liệu truyền miệng là những câu chuyện (truyền thuyết, cổ tích, thần thoại....) được truyền từ đời này qua đời khác. Các câu chuyện bao giờ cũng chứa đựng những thông tin, nêu khai thác đúng cách có thể giúp chúng ta biết nhiêu sự kiện lịch sử có giá trị.

Tư liệu hiện vật gồm những di tích, công trình hay đồ vật (văn bia, trồng đồng, đồ gốm, tranh vẽ, ảnh chụp, bản đồ....). Tư liệu hiện vật có thể giúp bổ sung hoặc kiểm tra các tư liệu chữ viết.

Tư liệu chữ viết gồm các bản ghi chép, sách, báo, nhật kí,... phản ánh các sự kiện lịch sử, nhât là về đời sống chính trị, văn hoá.

Trong các loại tư liệu lịch sử, có loại là tư liệu gốc. Tư liệu gốc là tư liệu cung cấp những thông tin đầu tiên, trực tiếp về sự kiện lịch sử nào đó, có giá trị tin cậy, xác thực nhất khi tìm hiểu lịch sử.

Câu hỏi

- Dựa vào đâu để biết và dựng lại lịch sử?

- Phân biệt các loại tư liệu lịch sử trong các hình từ 1.8 đến 1.11. Trong các loại tư liệu trên, đâu là tư liệu gốc?

- Nêu ý nghĩa của các nguồn tư liệu lịch sử.

Luyện tập và vận dụng