Học xong bài học này, em có thể:
• Lấy được ví dụ chứng tỏ giác quan của chúng ta có thể cảm nhận sai một số hiện tượng.
• Nêu được cách đo, đơn vị đo và dụng cụ thường dùng để đo khối lượng, chiều dài, thời gian.
• Dùng thước, cân, đồng hồ chỉ ra được một số thao tác sai khi đo và nêu được cách khắc phục một số thao tác sai đó.
• Hiểu được tầm quan trọng của việc ước lượng trước khi đo; ước lượng được khối lượng, chiều dài, thời gian trong một số trường hợp đơn giản.
• Đo được chiều dài, khối lượng, thời gian bằng thước, cân, đồng hồ (thực hiện đúng các thao tác không yêu cầu tìm sai số).
Mở đầu
Có rất nhiều hiện tượng xảy ra xung quanh chúng ta. Ví dụ: mưa, nắng,... là những hiện tượng thiên nhiên; tên lửa rời bệ phóng, đoàn tàu chạy trên đệm từ,... là những hiện tượng do con người tạo ra.
Chúng ta có thể cảm nhận được các hiện tượng xung quanh bằng các giác quan của mình, nhưng có phải lúc nào chúng ta cũng cảm nhận đúng hiện tượng đang xảy ra không?
Thảo luận
Hãy lấy ví dụ về một số hiện tượng mà em biết?
I. SỰ CẢM NHẬN HIỆN TƯỢNG
Nhìn vào hình 3.1, liệu em có thể khẳng định được hình tròn màu đỏ ở hình (a) và hình (b) to bằng nhau không?
Hình 3.1
Thảo luận
Dựa vào quan sát, hãy sắp xếp các đoạn thẳng (nằm ngang) trên mỗi hình 3.2a và 3.2b theo thứ tự từ ngắn đến dài. Kiểm tra kết quả của em.
Vận dụng
Hãy lấy ví dụ chứng tỏ các giác quan có thể cảm nhận sai một số hiện tượng.
Hình 3.2
Đôi khi, các giác quan có thể khiến chúng ta cảm nhận sai hiện tượng đang diễn ra. Vì thế, đối với những hiện tượng cần sự chính xác, thay vì chỉ tin vào giác quan thì ta cần thực hiện thêm các phép đo. Kết quả đo gồm số đo và đơn vị đo.
Kiến thức cốt lõi
Giác quan có thể làm cho chúng ta cảm nhận sai hiện tượng đang quan sát.
Khi bắt đầu đo, việc ước lượng các giá trị cần đo là cần thiết. Chúng ta sẽ thấy rõ điều đó trong các nội dung sau đây:
II. ĐO CHIỀU DÀI
Nhu cầu đo chiều dài đã xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử loài người. Từ cổ xưa, con người đã biết đo chiều dài bằng gang tay, bước chân,…
1. Đơn vị đo chiều dài
Thảo luận
Hãy kể tên các đơn vị đo chiều dài mà em biết.
Đơn vị đo chiều dài là mét (metre), kí hiệu là m. Ngoài mét, người ta còn dùng những đơn vị đo chiều dài nhỏ hơn mét và lớn hơn mét (xem bảng 3.1).
Bảng 3.1
| Đơn vị | Kí hiệu | Đổi ra mét |
| kilomét (kilometre) | km | 1 000 m |
| mét (metre) | m | 1 m |
| decimét (decimetre) | dm | 0,1 m |
| centimét (centimetre) | cm | 0,01 m |
| milimét (milimetre) | mm | 0,001 m |
| micromét (micrometre) | μm | 0,000 001 m |
| nanômét (nanometre) | nm | 0,000 000 001 m |
Em có biết
| Ở nước Anh và một số nước trên thế giới người ta thường dùng đơn vị đo chiều dài là in (inch) và dặm là (mile). 1 in = 2,54 cm và 1 dặm = 1 609,344 m Một màn hình máy tính 24 in, tức là đường chéo của nó dài 24 in, xấp xỉ 61 cm. Để đo những khoảng cách lớn trong vũ trụ, người ta thường dùng đơn vị là năm ánh sáng. Một năm ánh sáng xấp xỉ 9 461 tỉ kilômét. |
2. Cách đo chiều dài
Để cho chiều dài, người ta dùng thước. Có nhiều loại thước đo chiều dài khác nhau như: thước thẳng, thước dây, thước cuộn,... Với từng trường hợp cụ thể, người ta lựa chọn loại thước đo phù hợp.
Mỗi thước đo đều có giới hạn đo và độ chia nhỏ nhất.
Giới hạn đo của thước là độ dài lớn nhất ghi trên thước.
Độ chia nhỏ nhất là độ dài giữa hai vạch chia liên tiếp trên thước.
Thảo luận
Em đã thấy người ta dùng thước dây, thước cuộn trong những trường hợp nào?
Luyện tập
Hãy cho biết giới hạn đo và độ chia nhỏ nhất của thước ở Hình 3.3.
Hình 3.3
Thảo luận
Để đo chiều dài lớp học, em chọn thước đo ở hình 3.3 có thuận tiện không? Vì sao?
Hình 3.4
Thảo luận
Dựa vào hình 3.4, thảo luận về cách đo chiều dài bằng thước.
Trước khi đo chiều dài một vật, cần ước lượng chiều dài của vật để chọn thước đo có độ chia nhỏ nhất và có giới hạn đo phù hợp.
Khi đo, đặt thước đo dọc theo chiều dài cần đo của vật, sao cho một đầu của vật thẳng với và số 0 của thước.
Khi đọc kết quả đo, cần đặt mắt nhìn theo hướng vuông góc với cạnh thước ở đầu còn lại của vật (hình 3.5). Kết quả đo được ghi theo vạch ở thước gần nhất với đầu còn lại của vật.
Hình 3.5. Cách đặt mắt dọc kết quả đo
Hình 3.6. Ảnh hưởng của cách đặt mắt đến kết quả đo
Thảo luận
Khi đặt mắt nhìn như hình 3.6a hoặc hình 3.6b thì ảnh hưởng thế nào đến kết quả đo? Dùng thước và bút chì, kiểm tra lại câu trả lời của em.
Vận dụng
Dùng thước học sinh để đo chiều dọc và chiều ngang của một quyển vở?
Luyện tập
Hãy ước lượng các độ dài dưới đây rồi kiểm tra lại bằng cách đo?
a) chiều dài ngón tay trỏ của em.
b) chiều cao chiếc ghế của em.
c) khoảng cách từ vị trí của em đến cửa lớp.
Kiến thức cốt lỗi
• Đơn vị đo chiều dài là mét.
• Người ta dùng thước để đo chiều dài.
• Khi đo chiều dài bằng thước, cần:
– Ước lượng chiều dài cần đo để chọn thước đo phù hợp.
– Đặt thước và mắt nhìn đúng cách.
– Đọc và ghi kết quả đúng quy định.
II. ĐO KHỐI LƯỢNG
Việc đo khối lượng thường được thực hiện trong cuộc sống hằng ngày cũng như trong khoa học.
1. Đơn vị đo khối lượng
Thảo luận
Hãy kể tên các đơn vị đo khối lượng mà em biết.
Đơn vị đo khối lượng là kilôgam (kilogram), kí hiệu là kg. Ngoài kilôgam, người ta còn dùng những đơn vị đo khối lượng nhỏ hơn và lớn hơn kilôgam (xem bảng 3.2).
Bảng 3.2
| Đơn vị | Kí hiệu | Đổi ra kilogam |
| tấn (tonne) | t | 1 000 kg |
| kilôgam (kilogram) | kg | 1 kg |
| gam (gram) | g | 0,001 kg |
| miligam (miligram) | mg | 0,000 001 kg |
Trong đời sống, người ta còn dùng tạ và yến làm những đơn vị đo khối lượng.
1 tạ = 100 kg; 1 yến = 10 kg.
Em có biết
| Mẫu chuẩn kilôgam (IPK) được chế tạo năm 1879. Với ba lớp chuông chân không bảo vệ nhưng sao hơn 100 năm, khối lượng của mẫu chuẩn này vẫn giảm đi 50 micrôgam, cỡ bằng khối lượng một hạt cát có đường kính 0,4 mm hoặc khối lượng một chiếc lông mi của con người. Ngày nay, để khắc phục sự không chính xác do IPK gây ra, người ta đã tạo ra một dụng cụ được gọi là cân Kíp-bơn (Kibble) với độ chính xác cao hơn (hình 3.7). Tuy cực kì phức tạp, cân Kíp-bơn vẫn hoạt động trên nguyên lí cân truyền thống. Trong khi các cân thường sử dụng các quả cân, Kíp-bơn lại so chuẩn với một lực điện từ có thể đo cực kì chính xác.
Hình 3.7. Cân Kíp-bơn |
2. Cách đo khối lượng
Người ta đo khối lượng bằng cân. Có nhiều loại cân để đo khối lượng. Tùy vào từng trường hợp, người ta chọn loại cân phù hợp.
Cân đồng hồ là một trong số các loại cân thường được dùng để đo khối lượng.
Khi dùng cân đồng hồ để đo khối lượng một vật, cần ước lượng khối lượng vật đem cân để chọn cân có giới hạn đo và độ chia nhỏ nhất phù hợp. Điều chỉnh để kim cân chỉ đúng vạch số 0. Đặt vật lên đĩa cân. Đặt mắt nhìn theo hướng vuông góc với mặt số để ghi số chỉ của Kim Cân theo Bạch chia gần nhất. Khối lượng của vật đem cân là số chỉ của kim cân.
Thảo luận
Hãy lấy ví dụ về các loại cân mà em biết?
Luyện tập
1. Hãy cho biết vị trí nhìn cân như bạn A và bạn C (hình 3.8) thì kết quả thay đổi thế nào?
2. Hãy cho biết cách đặt mắt nhìn đúng và đọc đúng chỉ số của cân?
Hình 3.8. Các vị trí nhìn cân để đọc số chỉ của cân
Vận dụng
Ước lượng khối lượng chiếc cặp sách của em, rồi dùng cân để kiểm tra lại kết quả?
Kiến thức cốt lỗi
• Đơn vị đo khối lượng là kilôgam.
• Người ta dùng cân để đo khối lượng.
• Khi đo khối lượng bằng cân, cần:
– Ước lượng khối lượng cần đo để chọn cân phù hợp.
– Điều chỉnh để kim cân chỉ đúng vạch số 0.
– Đặt vật lên đĩa cân hoặc treo vật lên móc cân.
– Đặt mắt nhìn, đọc và ghi kết quả đúng quy định.
III. ĐO THỜI GIAN
Việc xác định chính xác thời gian có vai trò đặc biệt quan trọng trong khoa học và đời sống.
1. Đơn vị đo thời gian
Thảo luận
Hãy kể tên các đơn vị đo thời gian mà em biết.
Đơn vị đo thời gian là giây (second), kí hiệu là s. Người ta còn dùng những đơn vị đo thời gian nhỏ hơn và lớn hơn giây (xem bảng 3.3).
Bảng 3.3
| Đơn vị | Kí hiệu | Đổi ra giây |
| ngày (day) | d | 86 400s |
| giờ (hour) | h | 3 600s |
| phút (minute) | min | 60s |
| giây (second) | s | 1s |
| miligiây (millisecond) | ms | 0,001s |
2. Cách đo thời gian
Hình 3.9. Đồng hồ bấm giây điện tử
Luyện tập
1. Khi đo thời gian chuyển động của một vật, nếu em bấm START/STOP trước hoặc sau lúc vật bắt đầu chuyển động thì kết quả đo bị ảnh hưởng thế nào?
2. Nếu không điều chỉnh về đúng số 0 (hình 3.9) trước khi bắt đầu đo thì kết quả đo được tính thế nào?
Vận dụng
Hãy ước lượng thời gian một nhịp tim của em. Kiểm tra lại bằng cách đo?
Kiến thức cốt lỗi
• Đơn vị đo thời gian là giây.
• Người ta đo thời gian bằng đồng hồ.
• Khi đo thời gian bằng đồng hồ bấm giây, cần:
– Chọn chức năng phù hợp.
– Điều chỉnh để đồng hồ chỉ số 0.
– Sử dụng nút START/STOP để bắt đầu và kết thúc đo.
– Đặt mắt nhìn, đọc và ghi kết quả đúng quy định.
Các Bài Học Khác
Bình Luận
Để Lại Bình Luận Của Bạn