Nội Dung Chính
(Trang 6)
Học xong bài này, em sẽ:
- Phân tích được tiền đề của cách mạng tư sản: kinh tế, chính trị, xã hội, tư tưởng thông qua ví dụ cụ thể của các cuộc cách mạng tư sản tiêu biểu như: Cách mạng tư sản Anh thế kỉ XVII, Chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ và Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII.
- Phân tích được mục tiêu, nhiệm vụ, giai cấp lãnh đạo, động lực và các loại hình cách mạng tư sản thông qua dẫn chứng cụ thể.
- Phân tích được tính chất, đặc điểm và trình bày được kết quả, ý nghĩa của các cuộc cách mạng tư sản thông qua ví dụ cụ thể.
Hình 1. Lễ duyệt binh kỉ niệm ngày Quốc khánh của Pháp trên đại lộ Cham đờ Mác (Pa-ri) năm 2015
Ngày 14-7-1789 – Ngày phá ngục Ba-xti, mở đầu Cách mạng tư sản Pháp, sau này được chọn là ngày Quốc khánh của nước Pháp. Vì sao sự kiện này lại được tôn vinh như vậy? Cũng như Cách mạng tư sản Pháp, các cuộc cách mạng tư sản trong lịch sử nhân loại có điểm gì nổi bật?
(Trang 7)
1. Tiền đề của cách mạng tư sản
Cách mạng tư sản là cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo nhằm chống lại chế độ phong kiến, thiết lập nhà nước tư sản, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.
Cách mạng tư sản có thể bùng nổ và giành được thắng lợi dựa trên các tiền đề về kinh tế, chính trị, xã hội và tư tưởng.
a) Kinh tế
Kinh tế tư bản chủ nghĩa ra đời và phát triển trong lòng chế độ phong kiến hoặc chế độ thuộc địa.
Ở Anh, từ giữa thế kỉ XVI, kinh tế tiền tệ đã thâm nhập vào nông thôn làm thay đổi cơ cấu kinh tế và cách thức kinh doanh. Các ngành luyện sắt, thiếc, chế tạo thuỷ tinh, đóng tàu phát triển nhanh. Trước năm 1640, sản lượng khai thác than ở Anh chiếm 4/5 tổng sản lượng than ở châu Âu. Nền kinh tế Pháp thế kỉ XVIII đã phát triển khá mạnh, sản xuất công nghiệp tăng gấp đôi. Pháp chiếm một nửa tiền tệ của toàn châu Âu.
Tuy nhiên, sự phát triển đó gặp phải nhiều rào cản của nhà nước phong kiến hay chính sách cai trị hà khắc của chính quốc ở thuộc địa. Để mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển, cần phải xoá bỏ những rào cản đó.
TƯ LIỆU 1. “Vì sao mà Mỹ làm cách mạng?
Thổ sản Mỹ rất giàu đồng, sắt, than, bông, lúa, trâu bò,... vật gì cũng nhiều. Anh thì tham, muốn hốt về cho mình cả nên đặt ra ba phép như sau này:
1. Có bao nhiêu thổ sản, Mỹ phải cung cấp cho Anh hết, không được bán cho nước khác.
2. Dân Mỹ không được lập ra lò máy và hội buôn bán. ra
3. Các nước không được vào buôn bán với Mỹ, chỉ Anh được buôn bán mà thôi.
Vì ba điều ấy, lại thêm thuế má nặng nề, làm cho kinh tế rất khốn đốn, nên từ năm 1770, dân Mỹ tức mình “tẩy chay” Anh".
(Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 2, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2011, tr. 290)
b) Chính trị
Chính sách cai trị của nhà nước phong kiến gây ra sự bất mãn ngày càng lớn cho giai cấp tư sản và các tầng lớp khác trong xã hội. Mâu thuẫn chính trị gay gắt dẫn tới sự bùng nổ các cuộc cách mạng tư sản.
Ở Anh, nhà vua nằm mọi quyền lực, cai trị độc đoán, tự ý đánh thuế mà không cần hỏi ý kiến của Quốc hội. Vua đứng đầu Giáo hội Anh (Anh giáo), tiến hành đàn áp các tín đồ Thanh giáo (tôn giáo cải cách), lập ra các toà án để buộc tội những người chống đối.
(Trang 8)
TƯ LIỆU 2. “Ở Pháp, vương quyền là đỉnh cao của lâu đài phong kiến và chuyên chế. Nhà vua luôn có quyền hành chuyên chế và vô hạn;... quyết định mọi công việc đối nội và đối ngoại của quốc gia. Suốt triều vua Lu-i XVI là một sự chuyên quyền cao độ. Theo những “mật lệnh có ăn vua” nhằm khủng bố nhân dân, hàng trăm người bị bắt, tù đày ở các nơi trong nước".
(A. Man-phờ-rét, Đại Cách mạng Pháp 1789, NXB Khoa học, 1965, tr. 18-19)
Chính sách của chính quốc đối với các thuộc địa ở Bắc Mỹ đã tác động tiêu cực đến quyền lợi của các tầng lớp nhân dân.
TƯ LIỆU 3. Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ nêu rõ: "... Lịch sử thống trị của vua Anh hiện nay đã đầy ắp sự bất công và cưỡng đoạt nhằm thực hiện quyền chuyên chế vô hạn đối với các bang này... Vua cản trở nhân dân ở các bang tiếp xúc bình thường với người nước ngoài....
(Theo Tư liệu giảng dạy lịch sử thế giới cận đại, NXB Giáo dục, 1985, tr. 23-24)
c) Xã hội
Những biến đổi về kinh tế làm cho mâu thuẫn xã hội ở Tây Âu và Bắc Mỹ ngày càng gay gắt. Càng giàu có về kinh tế, giai cấp tư sản và đồng minh của họ (quý tộc mới ở Anh, chủ nô ở Bắc Mỹ,...) càng khát khao có quyền lực chính trị tương xứng. Họ tìm cách tập hợp quần chúng nhân dân để làm cách mạng. Ở Pháp, giai cấp tư sản có tiềm lực kinh tế nhưng chỉ là một bộ phận của Đẳng cấp thứ ba.
TƯ LIỆU 4.
“... 1. Đẳng cấp thứ ba là gì?
- Tất cả
2. Cho đến nay đẳng cấp này có vị trínhư thế nào trong trật tự chính trị?
- Không là gì cả!
3. Đẳng cấp thứ ba đòi hỏi gì?
Muốn có địa vị nào đó trong trật tự này. Đẳng cấp thứ ba là một quốc gia hoàn chỉnh".
(Theo Tư liệu giảng dạy lịch sửthế giới cận đại, Sđd, tr. 37)
Hình 2. Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng
(Trang 9)
d) Tư tưởng
Để tập hợp quần chúng nhân dân, giai cấp tư sản cần có hệ tư tưởng để chống lại hệ tư tưởng phong kiến bảo thủ. Với các cuộc cách mạng nổ ra sớm (Nê-đéc-lan, Anh), khi chưa có hệ tư tưởng của riêng mình, tư sản và đồng minh đã mượn ngọn cờ tôn giáo cải cách để tập hợp quần chúng (đạo Tin Lành ở Hà Lan, Thanh giáo ở Anh). Ở Pháp, nến tảng của hệ tư tưởng dân chủ tư sản chính là Triết học Ánh sáng với đại diện tiêu biểu là Mông-te-xki-ơ, Vôn-te, Rút-xô.
TƯ LIỆU 5. “Những vĩ nhân ở Pháp soi sáng đầu óc mọi người để chuẩn bị cho cuộc cách mạng sắp bùng nổ, cho nên chính họ là những nhà cách mạng phi thường. Họ không chịu khuất phục trước bất kì một thứ uy quyền nào bên ngoài. Tôn giáo, quan niệm về tự nhiên, xã hội, trật tự xã hội, tất cả đều bị phê phán hết sức nghiêm khắc, tất cả đều phải chứng minh lí do tồn tại của mình trước toà án lí tính hoặc là thôi không tồn tại nữa".
(Theo Tư liệu giảng dạy lịch sử thế giới cận đại, Sđd, tr. 37)
? Khai thác các tư liệu 1 – 5 và thông tin trong mục, em hãy phân tích những tiến để của cách mạng tư sản về kinh tế, chính trị, xã hội, tư tưởng.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ, giai cấp lãnh đạo, động lực của cách mạng tư sản
a) Mục tiêu và nhiệm vụ
Các cuộc cách mạng tư sản dù diễn ra dưới hình thức nào đều nhằm mục tiêu xoá bỏ những rào cản kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa, thiết lập sự thống trị của giai cấp tư sản.
Trong Cách mạng tư sản Anh, tầng lớp quý tộc mới và giai cấp tư sản đấu tranh chống chế độ phong kiến chuyên chế. Cuộc Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ hướng tới mục tiêu giải phóng dân tộc, lập nên quốc gia mới. Cách mạng tư sản Pháp (cuối thế kỉ XVIII) lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế. Tất cả các cuộc đấu tranh đó đều nhằm tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển.
Cách mạng tư sản bao gồm hai nhiệm vụ: dân tộc và dân chủ. Nhiệm vụ dân tộc nhằm xoá bỏ tình trạng cát cứ phong kiến, hình thành thị trường dân tộc thống nhất (hoặc giải phóng dân tộc). Nhiệm vụ dân chủ nhằm xác lập nền dân chủ tư sản.
b) Giai cấp lãnh đạo và động lực cách mạng
- Giai cấp lãnh đạo
Giai cấp lãnh đạo cách mạng tư sản là giai cấp tư sản và đồng minh của họ.
Cách mạng tư sản Anh diễn ra dưới sự lãnh đạo của liên minh tư sản và quý tộc mới, song vai trò quan trọng lại thuộc về quý tộc mới.
(Trang 10)
Cuộc Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ diễn ra dưới sự lãnh đạo của liên minh tư sản và chủ nô.
Trong Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII, giai cấp tư sản giành độc quyền lãnh đạo cách mạng.
- Động lực của cách mạng
Trong các cuộc cách mạng tư sản, quần chúng nhân dân giữ vai trò quan trọng, quyết định thắng lợi và là động lực của cách mạng. Khi quần chúng nhân dân tham gia đông đảo, liên tục thì thắng lợi của cách mạng càng lớn, tiêu biểu như Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII.
Trong Cách mạng tư sản Anh, quần chúng nhân dân (nông dân, thợ thủ công,...) giữ vai trò quyết định thắng lợi của cách mạng. Trong Chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ, người dân ở 13 thuộc địa là lực lượng chính. Với Cách mạng tư sản Pháp, nông dân, thợ thủ công và công nhân tích cực tham gia chống phong kiến cùng các thế lực phản động trong và ngoài nước, trở thành đồng minh quan trọng của giai cấp tư sản.
? 1. Hãy phân tích mục tiêu, nhiệm vụ, giai cấp lãnh đạo và động lực của cách mạng tư sản.
2. Nêu nhận xét của em về vai trò của quần chúng nhân dân trong các cuộc cách mạng tư sản.
3. Các hình thức, tính chất và đặc điểm của cách mạng tư sản
a) Các hình thức
Hình 3. Sơ đồ thể hiện các hình thức của cách mạng tư sản
Cách mạng tư sản
Nội chiến (Cách mạng tư sản Anh thế kỉ XVII)
Nội chiến, chống ngoại xâm (Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII)
Giải phóng dân tộc (Cách mạng Nê-đéc-lan thế kỉ XVI, Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ)
Thống nhất đất nước (I-ta-li-a và Đức)
Cải cách, duy tân (Cải cách nông nô ở Nga, Duy tân Minh Trị ở Nhật Bản)
(Trang 11)
Hình 4. Cuộc tấn công pháo đài Ba-xti ngày 14-7-1789 trong Cách mạng tư sản Pháp
b) Tính chất và đặc điểm
- Tính chất
Dù diễn ra dưới hình thức nào, các cuộc cách mạng tư sản đều mang tính chất tư sản nhằm xoá bỏ những rào cản, mở đường cho kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển, xác lập sự thống trị và bảo vệ quyền lợi của giai cấp tư sản.
- Đặc điểm
Cách mạng tư sản Anh diễn ra dưới sự lãnh đạo của liên minh tư sản và quý tộc mới, lật đổ chế độ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển mạnh mẽ ở Anh.
Cách mạng tư sản Pháp áp diễn diễn ra ra a dưới dưới dưới sự sự sự lãnh lãnh lãnh đạo đạo của của g giai cấp tư sản. Cách mạng không chỉ đem lại quyền lợi cho giai cấp tư sản mà còn cả với quần chúng, nhất là nông dân (ruộng đất).
Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ diễn ra dưới sự lãnh đạo của liên minh tư sản và chủ nô, về bản chất là một cuộc cách mạng tư sản, tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển.
?
1. Cách mạng tư sản diễn ra dưới những hình thức nào?
2. Hãy phân tích tính chất và đặc điểm của cách mạng tư sản.
4. Kết quả và ý nghĩa
Thắng lợi của các cuộc cách mạng tư sản đã lật đổ nền quân chủ chuyên chế, giành độc lập dân tộc, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển. Đầu thập kỉ 70 của thế kỉ XIX, chủ nghĩa tư bản được xác lập với tư cách là một hệ thống trên phạm vi thế giới.
(Trang 12)
Cách mạng tư sản Anh đặt dấu mốc cho sự xác lập chủ nghĩa tư bản ở Anh, thiết lập chế độ quân chủ lập hiến. Vì vậy, cuộc cách mạng này có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển của xã hội loài người trong buổi đầu chuyển từ chế độ phong kiến sang chế độ tư bản.
Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ đã giải phóng nhân dân các thuộc địa Anh khỏi ách thực dân, khai sinh nhà nước tư sản đầu tiên ở ngoài châu Âu, thúc đẩy phong trào giải phóng dân tộc ở Mỹ La-tinh, có ảnh hưởng tích cực đến phong trào độc lập ở nhiều nơi trên thế giới vào cuối thế kỉ XVIII - đầu thế kỉ XIX.
TƯ LIỆU 6. “Không phải không có lí do mà cuộc Cách mạng Pháp được gọi là cuộc cách mạng vĩ đại. Đối với giai cấp mà cuộc cách mạng đó phục vụ, tức giai cấp tư sản, thì cuộc cách mạng đó đã phục vụ được nhiều, khiến cho cả thế kỉ XIX, một thế kỉ đã đem lại văn minh và văn hóa cho toàn thể loài người, đã trôi qua dưới dấu hiệu của cuộc Cách mạng Pháp.”
(V. I. Lê-nin, Toàn tập, Tập 38, NXB Chính trị quốc gia, 2006, tr. 444)
? Khai thác Tư liệu 6 và thông tin trong mục, hãy trình bày kết quả, ý nghĩa của các cuộc cách mạng tư sản.
LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG
1. Dựa vào thông tin trong bài, hãy lập và hoàn thành bảng tóm tắt (theo gợi ý dưới đây).
| Cuộc cách mạng | Mục tiêu và nhiệm vụ | Giai cấp lãnh đạo | Lực lượng tham gia/Động lực của cách mạng | Kết quả, ý nghĩa |
| Cách mạng tư sản Anh (thế kỉ XVII) | ||||
| Chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ (cuối thế kỉ XVIII) | ||||
| Cách mạng tư sản Pháp (cuối thế kỉ XVIII) |
2. Vì sao trong số các cuộc cách mạng tư sản, Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII được coi là “đại cách mạng"?
1. Đóng vai một người nông dân Pháp cuối thế kỉ XVIII, hãy nêu các lí do khiến em tham gia cuộc cách mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp tư sản.
2. Sưu tầm tư liệu từ sách, báo, internet về một cuộc cách mạng tư sản mà em ấn tượng nhất và viết một đoạn văn ngắn giới thiệu về cuộc cách mạng tư sản đó.
Bình Luận
Để Lại Bình Luận Của Bạn