Bài ca ngất ngưởng ( Nguyễn Công Trứ) | Ngữ Văn Nâng Cao tập 1 - Lớp 11 - Giáo Dục Việt Nam

KÉT QUẢ CẦN ĐẠT

Hiểu duoc tâm hồn tu do, khoáng dat cùng thái độ tự tin,
có phản ngạo đời của tác giả.

Thấy được những đặc điểm nổi bật của thơ hát nói thể
hiện trong bài thơ.

TIỂU DẪN

Nguyễn Công Trứ (1778 - 1858) tự Tén Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt

(1) Vũ trụ nội mạc phi phận sự : Trong vòng trời đất, chẳng có việc gì không phải là việc của mình.
(2) Tài bộ : tài ba, tài tri.
(3) Vào lồng : chấp nhận gánh vác trách nhiệm của kẻ nam nhi. Cũng có thể hiểu vào lồng là mắc vào
vòng trói buộc của quan trường.
(4) Câu thơ nhắc đến một số mốc trên đường làm quan của Nguyễn Công Trứ : đỗ Giải nguyên kì
thi Hương năm 1819 trường Nghệ An, làm Tham tán đại thần di dep loạn ở Cao Bằng, làm Tổng
đốc tinh Hai Dương và tỉnh Quảng Yên (thuộc Quang Ninh ngày nay).
(5) Thao lược : tài dùng bình.
(6) Bình Tây : hoạt động quân sự ở phía tay nam Việt Nam.
(7) Phu doãn : chúc quan đứng đầu tinh có kinh đõ. ở đây là Thừa Thiên.
(8) Đô môn giải tổ chỉ niên : Nam tại kinh đô cởi dây đeo ấn trả lại chức quan cho triều đình để về
quê (đô môn : kinh đô ; giải rổ: cởi đây đeo ấn).
(9) Sau khi được nhà vua chấp thuận cho nghỉ hưu, Nguyễn Công Trứ cưỡi một con bò vàng có đeo
đạc (nhạc) ngựa rời khỏi kinh đô.
(10) Máy trang : biểu tượng của cuộc sống ẩn dat thanh cao. Cáo quan về quê, Nguyễn Công Trứ
dựng nhà ở chân núi Đại Nại, cạnh chùa Cảm Sơn thuộc huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh
ngày nay.
(11) Dang từ bi : dang dap như nhà tu hành, nhà su.
(12) Đi chơi chùa nhưng Nguyễn Công Trứ đưa theo các cô hầu.

Được mất dương duong người thái thượng! `),
Khen chê phơi phới ngọn đông phong?) .
15. Khi ca, khi ti, khi cdc, khi tàng”),
Không Phát, không Tiên, không vướng tục.
Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phi,
Nghĩa vua tôi cho ven dao sơ chung",
Trong triều ai ngất ngudng như ông !
(LÊ THƯỚC, Su nghiệp và thi văn
của Ủy Viễn tướng công Nguyễn Công Trứ,
Lê Văn Tân xuất bản, 1928)

HƯỚNG DẪN HỌC BÀI

1. Nêu ấn tượng chung của anh (chị) về con người tác giả thể hiện qua
bài thơ.
2. Liệt kê những từ, cụm từ mang tính chất tự xưng của tác giả. Nhận xét về cách
tự xưng ấy.
3. Tìm hiểu ý nghĩa của từ ned? ngưởng trong bài thơ (chú ý số lần xuất hiện cùng
vị trí mà từ này được đặt vào, đối chiếu nghĩa từ trong từ điển với nghĩa từ toát
lên trong tác phẩm).
4. Lam rõ phong cách sống, thái độ sống của tác giả thể hiện trong bài thơ, từ câu 9
đến câu 19. Những thủ pháp nghệ thuật gì đã được vận dụng ở đây ?
(1) Coi khinh mọi chuyện được mất trong cuộc đời (dương dương : nhơn nhơn tự đắc), như người thái
thượng (người của thời rất xưa). Có bản chép là Được mắt dương dương người tái thượng, nhac lại
tích ông lão ở gần cửa ải, mất ngựa không lấy làm buồn, được ngựa không lấy làm vui.
(2) Có thể hiểu : Mac mọi lời khen chê, ta vẫn cứ vô tư, vẫn phơi phới như ngọn đông phong (gió
xuân), hoặc : Ta xem mọi lời khen chê như gió thoảng ngoài tai, không cần để ý.
(3) Các, tầng : am thanh tiếng dùi gõ vào tang trống và mặt trống trong cuộc hát ca trù. Ở đây dùng
với nghĩa khái quát chi sinh hoạt hát ca trù nói chung.
(4) Tên những danh tướng Trung Hoa thời xưa có sự nghiệp hiển hách (Trái : Trái Tuân, người thời
Hán ; Nhạc : Nhạc Phi, Hàn : Hàn Kì, Phú : Phú Bật đều là người thời Tống). Trái, Nhạc có
bản chép là Thái Nhạc ; Hàn, Phú có ban chép là Mai Phúc.
(5) Sơ chung : sơ : bắt đầu ; chung : kết thúc. Đạo sơ chung : đạo lí sống có trước có sau.
5. Theo anh (chị), giữa lối sống ngất ngưởng với tam niệm "Nghĩa vua tôi cho ven
đạo sơ chung” có gì mâu thuẫn không ?
6. Nêu cảm nhận về ý vị của những khẩu ngữ mà nhà thơ đã đưa vào tác phẩm.

BÀI TẬP NÂNG CAO

Chỉ ra những đặc điểm thể loại của thơ hát nói được thể hiện trong bài thơ. Giữa
đặc điểm thể loại này với nội dung tư tưởng, cảm xúc mà Nguyễn Công Trứ
muốn bộc lộ có sự hoà điệu như thế nào ?

TRI THỨC ĐỌC - HIỂU

Thơ hát nói

Thơ hát nói là một thể thơ riêng của Việt Nam, phát triển mạnh và đạt tới trình độ mẫu mực
trong thế ki XVIII và XIX với các tác gia kiệt xuất như Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Khuyến, Dương
Khuê,... Gọi là thơ hát nói vì nó là phần văn bản ngôn từ của bai hát nói ; mà hát nói lại là một trong
những điệu thức chủ đạo của lối hát ca trù (còn được gọi là hát nhà trò, nhà tơ, a đào, cô đầu,...) -
một loại hình ca nhạc chuyên nghiệp có nguồn gốc cung đình, trong quá trình phát triển đã thu
hút được nhiều tinh hoa của vốn ca hat dân gian dân tộc và của ca vũ Chăm. Hát nói có sự kết
hợp hài hoà giữa phần ngâm và phần nói (nói như lời nói thường với ít nhiều cách điệu) trên một
nền nhạc riêng.
Trong các bài thơ hát nói, ta thường gặp nhiều loại câu thơ như lục bát, ngũ ngôn, thất ngôn, mà
đã vậy, hình thức gieo vần cũng biến hoá đa dạng : có vần chân, vần lưng, có vần bằng, vần trắc.
Cũng thường thấy có chen vào trong bài những câu đối hay câu thuần chữ Hán. Nhìn chung, số
tiếng trong câu không thật cố định, phổ biến là từ bảy đến tám tiếng, có trường hợp nhiều hơn.
Riêng số câu trong bài cũng có sự biến đổi theo từng trường hợp sáng tác cụ thể.
Trải qua một quá trình phát triển lâu dài với sự đóng góp của nhiều cây bút lão luyện, thể thơ hát
nói dần đi vào ổn định với kết cấu như sau : một bài đủ khổ gồm 11 câu chia làm ba khổ (còn gọi là (rổ),
trong đó khổ đầu và khổ giữa có bốn câu, khổ xếp (tức là khổ cuối) có ba câu ; những bài thiếu khổ
thường thiếu khổ giữa, còn lại bay câu ; những bài dôi khổ thường có 15, 19, 23 hoặc 27 câu mà
thường dôi ở vị trí giữa khổ đầu và khổ giữa. Câu đầu tiên của bài thơ hát nói phải gieo vần chân,
mang thanh trắc. Hai câu tiếp gieo vần chân, thanh bằng ; hai câu tiếp nữa gieo vần chân, thanh
trắc ; cứ thế đắp đổi luân phiên theo từng cặp một cho đến hết. Đặc biệt, cuối bài thường là câu sáu
tiếng, gợi rất nhiều dư âm.
Thơ hát nói hấp dẫn chủ yếu ở giọng điệu chứ không hẳn ở hình ảnh được miêu tả. Nó rất thích
hợp với việc bày tỏ những tư tưởng, tình cảm tự do, phóng túng, thoát ra ngoài khuôn khổ. Chính vì
thế, những nhà thơ tài hoa, tài tử, xem trọng nhu cầu cá nhân thường rất ưa tìm tới thể thơ này.