Nội Dung Chính
KẾT QUẢ CẦN ĐẠT
- Thấy được số phận khốn cùng, b¡ thẩm của người nông dân nghèo trong xã hội cũ qua hình tượng Chí Phèo và niềm thương cẩm, trân trọng của Nam Cao đổi với họ.
- Hiểu được nghệ thuật xây dựng cốt truyện ; cách miêu tả tâm lí nhân vật, lối kể chuyện đặc sắc của tác giả.
TIỂU DẪN
Chí Phèo là kiệt tác của Nam Cao. Trên cơ sở những người thật, việc thật
ở làng Đại Hoàng quê mình, Nam Cao đã hư cấu, sáng tạo nên một bức tranh
hiện thực sinh động về xã hội nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng
Tám với tất cả sự tăm tối, ngột ngạt cùng bao nhiêu bi kịch đau đón, kinh
hoàng,... Nhưng những cảnh ngộ cùng quẫn, bi đát trong cái xã hội ấy đã
không thể làm cho những người dân quê khốn khổ như Chí Phèo mất đi niềm
khao khát sống tốt đẹp, lương thiện.
Truyện ngắn này lúc đầu được Nam Cao đặt tên là Cái lò gạch cũ. Khi in
thành sách lần đầu (1941), Nhà xuất bản Đời mới đổi tên là Đôi lứa xứng đôi.
Đến khi in lại trong tập Luống cày (Hội Văn hoá cứu quốc xuất bản, Hà Nội,
1946), Nam Cao đặt lại tên là Chí Phẻo.
Văn bản dưới đây có lược một số đoạn.
1. Hắn vừa đi vừa chửi. Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi. Bắt đâu
hắn chửi trời. Có hề gì ? Trời có của riêng nhà nào ? Rồi hắn chửi đời. Thế cũng
chẳng sao : đời là tất cả nhưng chẳng là ai. Tức mình, hắn chửi ngay tất cả làng Vũ
Đại. Nhưng cả làng Vũ Đại ai cũng nhủ : "Chắc nó trừ mình ra !". Không ai lên
tiếng cả. Tức thật ! Ờ ! Thế này thì tức thật ! Tức chết đi được mất ! Đã thế, hắn
(*) Về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Nam Cao, xem bài Nưm Cao ở trang 209,
coi người như rơm như rác. Phải ông lí Cường thử có nhà xem nào ! Quả nhiên họ
nói có sai đâu ! Đấy, có tiếng người sang sảng quát : "Mày muốn lôi thôi gì... cái
thằng không cha không mẹ này ! Mày muốn lôi thôi gì ?...". Đã bảo mà ! Cái tiếng
quát tháo kia là tiếng lí Cường. Lí Cường đã về ! Lí Cường đã về ! Phải biết... A ha !
Một cái tát rất kêu. Ôi ! Cái gì thế này ? Tiếng đấm, tiếng đá nhau bình bịch,
thôi cứ gọi là tan xương ! Bỗng "choang" một cái, thôi phải rồi, hắn đập cái chai
vào cột cổng... Ô hắn kêu... Hắn vừa chửi vừa kêu làng như bị người ta cắt họng.
Ô hắn kêu !
— Ối làng nước ôi ! Cứu tôi với... Ối làng nước ôi ! Bố con thằng Kiến nó đâm
chết tôi ! Thằng lí Cường nó đâm chết tôi rồi, làng nước ôi !... Và họ thấy Chí Phèo
lăn lộn dưới đất, vừa kêu vừa lấy mảnh chai cào vào mặt. Máu ra loe loết trông
gớm quá ! Mấy con chó xông xáo quanh hắn, sủa rất hăng. Lí Cường hơi tái mặt,
đứng nhìn mà cười nhạt, cười khinh bỉ. Hừ ! Ngỡ là gì, chẳng hoá ra nằm vạ ! Thì ra
hắn định đến đây nằm vạ !
Người ta tuôn đến xem. Mấy cái ngõ tối xung quanh đùn ra biết bao nhiêu là
người. Thật ồn ào như chợ. Bà cả, bà hai, bà ba, bà tư nhà cụ bá vững dạ vì có
anh lí cũng xưng xỉa ra chửi góp. Thật ra, các bà muốn xem Chí Phèo làm ăn ra
sao ? Không khéo nó cố ý gieo vạ cho cụ ông phen này...
Nhưng kìa cụ ông đã về. Cụ cất tiếng rất sang hỏi : "Cái gì mà đông
thế này ?". Chỗ này "Lạy cụ", chỗ kia "Lạy cụ", người ta kính cẩn đứng dãn ra,
và Chí Phèo bỗng nằm dài, không nhúc nhích, rên khẽ như gần chết.
Thoáng nhìn qua, cụ đã hiểu cơ sự rồi. Lầm lí trưởng rồi chánh tổng", bây
giờ lại đến lượt con cụ làm lí trưởng, những việc như thế này cụ không lạ gì. Cụ
hãy quát mấy bà vợ đang xưng xỉa chực tâng công với chồng :
— Các bà đi vào nhà ; đàn bà chỉ lôi thôi, biết gì !
Rồi quay lại bọn người làng, cụ dịu giọng hơn một chút :
— Cả các ông, các bà nữa, về đi thôi chứ ! Có gì mà xúm lại như thế này ?
Không ai nói gì, người ta lắng dần đi. Vì nể cụ bá cũng có, nhưng vì nghĩ đến
sự yên ổn của mình cũng có : người nhà quê vốn ghét lôi thôi. Ai dại gì mà đứng ỳ
(1) Chánh tổng : người đứng đầu chính quyên một tổng (đơn vị hành chính nông thôn, dưới
cấp huyện).
cùng uống. Khi đã thoả thuê, hắn lảo đảo ra về, nhưng không về lều mà đi ra bờ sông gân nhà.
Ở đó, Chí Phèo đã gặp thị Nở — một người đàn bà xấu xí, ngẩn ngơ, ế chông — ra sông kín nước
ngồi nghỉ rồi ngủ quên. Họ ăn nằm với nhau và cùng ngủ say dưới trăng. Đến nửa đêm, Chí Phèo
đan bụng, nôn mửa. Thị Nở dìu hắn vào trong lêu, đặt lên chống, đắp chiếu cho hắn rồi ra về...).
3. Khi Chí Phèo mở mắt thì trời sáng đã lâu. Mặt trời chắc đã lên cao, và
nắng bên ngoài chắc là rực rỡ. Cứ nghe chim ríu rít bên ngoài đủ biết. Nhưng
trong cái lều ẩm thấp vẫn mới chỉ hơi lờ mờ. Ở đây người ta thấy chiều lúc xế
trưa và gặp đêm khi bên ngoài vẫn sáng. Chưa bao giờ Chí Phèo nhận thấy thế
bởi chưa bao giờ hết say.
Nhưng bây giờ thì hắn tỉnh. Hắn bâng khuâng như tỉnh dậy sau một cơn say
rất dài. Cũng như những người say tỉnh dậy, hắn thấy miệng đắng, lòng mơ hồ
buồn. Người thì bủn rủn, chân tay không buồn nhấc. Hay là đói rượu ? Nghĩ đến
rượu, hắn hơi rùng mình. Ruột gan lại nôn nao lên một tí. Hắn sợ rượu cũng như
những người ốm thường sợ cơm. Tiếng chim hót ngoài kia vui vẻ quá ! Có tiếng
cười nói của những người đi chợ. Anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá. Những
tiếng quen thuộc ấy hôm nào chả có. Nhưng hôm nay hắn mới nghe thấy... Chao
ôi là buồn !
— Vải hôm nay bán mấy ?
— Kém ba xu, dì ạ.
— Thế thì còn ăn thua gì !
— Có khéo co mới được một tấm năm xu.
— Thật thế đấy. Nhưng chẳng lẽ rằng lại chơi...
Chí Phèo đoán chắc rằng một người đàn bà hỏi một người đàn bà khác đi bán
vải ở Nam Định về. Hắn lại nao nao buồn, là vì mẩu chuyện ấy nhắc cho hắn một
cái gì rất xa xôi. Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ.
Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải. Chúng lại bỏ một con lợn nuôi để làm vốn
liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm.
Tỉnh dậy hắn thấy hắn già mà vẫn còn cô độc. Buồn thay cho đời ! Có lí nào
như thế được ? Hắn đã già rồi hay sao ? Ngoài bốn mươi tuổi đầu... Dẫu sao, đó
không phải tuổi mà người ta mới bắt đầu sửa soạn. Hắn đã tới cái dốc bên kia của
đời. Ở những người như hắn, chịu đựng bao nhiêu là chất độc, đày đoạ cực nhọc,
mà chưa bao giờ ốm, một trận ốm có thể gọi là dấu hiệu báo rằng cơ thể đã hư
hỏng nhiều. Nó là một cơn mưa gió cuối thu cho biết trời gió rét, nay mùa đông đã
đến. Chí Phèo hình như đã trông trước thấy tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và
cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau.
ra đấy, có làm sao họ triệu mình đi làm chứng. Sau còn trơ lại Chí Phèo và cha con
cụ bá. Bây giờ cụ mới lại gần hắn khế lay mà gọi :
— Anh Chí ơi ! Sao anh lại làm ra thế ?
Chí Phèo lim dim mắt, rên lên :
— Tao chỉ liều chết với bố con nhà mày đấy thôi. Nhưng tao mà chết thì có
thằng sạt nghiệp, mà còn rũ tù chưa biết chừng.
Cụ bá cười nhạt, nhưng tiếng cười giòn giã lắm ; người ta bảo cụ hơn người
cũng bởi cái cười :
— Cái anh này nói mới hay ! Ai làm gì anh mà anh phải chết ? Đời người chứ
có phải con ngoét đâu ? Lại say rồi phải không ?
Rồi, đổi giọng cụ thân mật hỏi :
— Về bao giờ thế ? Sao không vào tôi chơi ? Đi vào nhà uống nước.
Thấy Chí Phèo không nhúc nhích, cụ tiếp luôn :
— Nào đứng lên đi. Cứ vào đây uống nước đã. Có cái gì, ta nói chuyện tử
tế với nhau. Cần gì mà phải làm thanh động!” lên như thế, người ngoài biết,
mang tiếng cả.
Rồi vừa xốc Chí Phèo, cụ vừa phàn nàn :
— Khổ quá, giá có tôi ở nhà thì có đâu đến nỗi. Ta nói chuyện với nhau, thế
nào cũng xong. Người lớn cả, chỉ một câu chuyện với nhau là đủ. Chỉ tại thằng lí
Cường nóng tính, không nghĩ trước nghĩ sau. Ai chứ anh với nó còn có họ kia đấy.
Chí Phèo chả biết họ hàng ra làm sao, nhưng cũng thấy lòng nguôi nguôi. Hắn
cố làm ra vẻ nặng nề, ngồi lên. Cụ bá biết rằng mình đã thắng, đưa mắt nháy con
một cái, quát :
— Lí Cường đâu ! Tội mày đáng chết. Không bảo người nhà đun nước mau lên !
(Lược một đoạn : Chí Phèo trở thành tay sai của bá Kiến, càng ngày càng hung hãn, ngang
ngược và triển miên say.
Chiêu nay, như mọi buổi chiêu, Chí Phèo lại "vừa đi vừa chửi". Và cũng như mọi chiêu, vẫn
không một ai đáp lời hắn. Hắn rất tức tối, định ghé vào bất kì nhà nào đập bể một cái gì cho bố tức.
Hắn rế vào nhà Tự Lãng giữa lúc lão này đang uống rượu một mình dưới trăng. Chí Phèo sà xuống,
(1) Con ngöé : một loại ếch nhái nhỏ, thường sống ở bờ ruộng, trong bãi cỏ ; ở đây ý nói không có
giá trị gì.
(2) Thanh động : làm ôn ào.
Cũng may thị Nở vào. Nếu thị không vào, cứ để hắn vẩn vơ nghĩ mãi, thì đến
khóc được mất. Thị vào cắp một cái rổ, trong có một nồi gì đậy vung. Đó là một
nồi cháo hành còn nóng nguyên. Là vì lúc còn đêm, thị trằn trọc một lát, thị bỗng
nhiên nghĩ rằng : cái thằng liều lĩnh ấy kể ra thì đáng thương, còn gì đáng thương
bằng đau ốm mà nằm còng queo một mình. Giá thử đêm qua không có thị thì hắn
chết. Thị kiêu ngạo vì đã cứu sống cho một người. Thị thấy như yêu hắn : đó là cái
lòng yêu của một người làm ơn. Nhưng cũng có cả lòng yêu của một người chịu
ơn. Một người như thị Nở càng không quên được. Cho nên thị nghĩ : mình bỏ hắn
lúc này thì cũng bạc. Dẫu sao cũng đã ăn nằm với nhau ! Ăn nằm với nhau như
"vợ chồng". Tiếng "vợ chồng" thấy ngường ngượng mà thỉnh thích. Đó vẫn là điều
mong muốn âm thầm của con người khốn nạn ấy chăng ? Hay là sự khoái lạc của
xác thịt đã làm nổi dậy những tính tình mà thị chưa bao giờ biết ?
Chỉ biết rằng thị muốn gặp Chí Phèo, gặp hắn mà nhắc lại chuyện đêm qua thì
chắc buồn cười lắm. Gớm ! Sao lại có thứ người đâu mà lì quá thế ! Người ta ngồi
đấy mà dám xán lăn ngay vào, nó chả ngang ngược mà người ta kêu bé, nó lại làm
to hơn. Mà kể thì cũng ngù ngờ. Cái thằng trời đánh không chết ấy, nó còn sợ ai mà
hòng kêu. Nhưng mà đáng kiếp. Thổ trận ấy thật là phải biết. Cứ gọi là hôm nay
nhọc đừ. Phải cho hắn ăn tí gì mới được. Đang ốm thế thì chỉ ăn cháo hành, ra được
mồ hôi thì là nhẹ nhõm người ngay đó mà... Thế là vừa sáng thị đã chạy đi tìm gạo.
Hành thì nhà thị may lại còn. Thị nấu bỏ vào cái rổ, mang ra cho Chí Phèo.
Thằng này rất ngạc nhiên. Hết ngạc
nhiên thì hắn thấy mắt hình như ươn ướt. Bởi vì lần này là lần thứ nhất hắn được
một người đàn bà cho. Xưa nay, nào hắn
có thấy ai tự nhiên cho cái gì. Hắn vẫn
phải doạ nạt hay là giật cướp. Hắn phải
làm cho người ta sợ. Hắn nhìn bát cháo
bốc khói mà bâng khuâng. Thị Nở thì
chỉ nhìn trộm hắn rồi lại toe toét cười.
Trông thị thế mà có duyên. Tình yêu
làm cho có duyên. Hắn thấy vừa vui vừa
buồn. Và một cái gì nữa giống như là ăn
năn. Cũng có thể như thế lắm. Người ta
hay hối hận về tội ác khi không đủ sức
mà ác nữa. Thị Nở giục hắn ăn nóng. Chí Phèo — thị Nở
Hắn cầm lấy bát cháo đưa lên mồm. Trời ơi cháo mới thơm làm sao ! Chỉ khói
xông vào mi cũng đủ làm người nhẹ nhõm. Hắn húp một húp và nhận ra rằng :
những người suốt đời không ăn cháo hành không biết rằng cháo hành ăn rất ngon.
Nhưng tại sao mãi đến tận bây giờ hắn mới nếm mùi vị cháo ?
Hắn tự hỏi rồi lại tự trả lời : có ai nấu cho mà ăn đâu ? Mà còn ai nấu cho mà ăn
nữa ! Đời hắn chưa bao giờ được săn sóc bởi một bàn tay "đàn bà". Hắn nhớ đến "bà
ba", cái con quỷ cái hay bắt hắn bóp chân mà lại cứ bắt bóp lên trên, trên nữa. Nó
chỉ nghĩ đến sao cho thoả nó chứ có yêu hắn đâu. Hồi ấy hắn hai mươi. Hai mươi
tuổi, người ta không là đá, nhưng cũng không toàn là xác thịt. Ñgười ta không thích
cái gì người ta khinh. Vả lại bị một con đàn bà gọi đến mà bóp chân ! Hắn thấy
nhục hơn là thích, huống hồ lại sợ. Quả thật, từ khi biết rằng con vợ chủ sai hắn làm
một việc không chính đáng, hắn vừa làm vừa run. Không làm thì không được ; mọi
việc trong nhà, quyền bà ba. Chứ hắn, hắn còn lòng nào đâu ! Đến nỗi người đàn bà
phát cáu. Bà thấy xa xôi không được, phải làm đến nơi. Bà bảo hắn rằng : "Mày thực
thà quá ! Con trai gì hai mươi tuổi mà đã như ông già". Hắn vẫn giả vờ không hiểu.
Bà lắng lơ bảo : "Chả nhẽ tao gọi mày vào chỉ để bóp chân thế này thôi ư ?...". Và
thấy hắn dùng dằng, bà mắng xơi xơi vào mặt. Hắn chỉ thấy nhục, chứ yêu đương gì.
Không, hắn chưa được một người đàn bà nào yêu cả, vì thế mà bát cháo hành của thị
Nở làm hắn suy nghĩ nhiều. Hắn có thể tìm bạn được, sao lại chỉ gây kẻ thù ?
Bát cháo húp xong tồi, thị Nở đỡ lấy bát cháo và múc thêm bát nữa. Hắn thấy
mình đẫm bao nhiêu mồ hôi. Mồ hôi chảy cả trên đầu, trên mặt, những giọt to như
giọt nước. Hắn đưa tay áo quệt ngang một cái, quệt mũi, cười rồi lại ăn. Hắn càng
ăn, mồ hôi lại càng ra nhiều. Thị Nở nhìn hắn, lắc đâu, thương hại. Hắn thấy lòng
thành trẻ con. Hắn muốn làm nững với thị như với mẹ. Ôi sao mà hắn hiền, ai dám bảo đó là cái thằng Chí Phèo vẫn đập đâu, rạch mặt mà đâm chém người ? Đó là
cái bản tính của hắn, ngày thường bị lấp đi, hay trận ốm thay đổi hắn về sinh lí
cũng thay đổi cả tâm lí nữa ? Những người yếu đuối vẫn hay hiền lành. Muốn ác,
phải là kẻ mạnh. Hắn đâu còn mạnh nữa. Và có lúc hắn ngẫm mình mà lo. Xưa
nay hắn chỉ sống bằng giật cướp và doạ nạt. Nếu không còn sức mà giật cướp, doạ
nạt nữa thì sao ? Đã đành, hắn chỉ mạnh vì liều. Nhưng hắn mơ hồ thấy rằng sẽ có
một lúc mà người ta không thể liều được nữa. Bấy giờ mới nguy ! Trời ơi ! Hắn
thèm lương thiện, hắn muốn làm hoà với mọi người biết bao ! Thị Nở sẽ mở đường
cho hắn. Thị có thể sống yên ổn với hắn thì sao người khác lại không thể được. Họ
sẽ thấy rằng hắn cũng có thể không làm hại được ai. Họ sẽ lại nhận hắn vào cái xã
hội bằng phẳng, thân thiện của những người lương thiện. Hắn băn khoăn nhìn
thị Nở, như thăm dò. Thị vẫn im lặng, cười tin cẩn. Hắn thấy tự nhiên nhẹ người.
Hắn bảo thị :
— Giá cứ thế này mãi thì thích nhỉ ?
Thị không đáp, nhưng cái mũi đỏ của thị như càng bạnh ra. Hắn thấy thế cũng
không có gì là xấu. Bằng một cái giọng nói và một vẻ mặt rất phong tình theo ý
hắn, hắn bảo thị :
— Hay là mình sang đây ở với tớ một nhà cho vui.
Thị lườm hắn. Một người thật xấu khi yêu cũng lườm. Hắn thích chí, khanh
khách cười. Lúc tỉnh táo, hắn cười nghe thật hiển. Thị Nở lấy làm bằng lòng lắm.
Bây giờ thì mấy bát cháo ý chừng đã ngấm. Hắn thấy lòng rất vui. [...]
Chúng sẽ làm thành một cặp rất xứng đôi. Chúng cũng nhận thấy thế và nhất
định là lấy nhau. Như thế năm ngày chắn, thị ở nhà hắn cả ngày lẫn đêm, trừ
những lúc đi kiếm tiền. Hắn không còn kinh rượu nhưng cố uống cho thật ít. Để
cho khỏi tốn tiền, nhưng nhất là để tỉnh táo mà yêu nhau. Đàn bà không có men
như rượu nhưng cũng làm người say. Và hắn say thị lắm. Nhưng thị lại là người dở hơi. Đến hôm thứ sáu, thì thị bỗng nhớ rằng thị có một người cô ở đời. Người cô
ấy nội ngày nay sẽ về. Thị nghĩ bụng : hãy dừng yêu để hỏi cô thị đã.
4. Thấy thị hỏi, bà già kia bật cười. Bà tưởng cháu bà nói đùa. Nhưng chợt nhớ
ra rằng cháu bà vốn đở hơi. Bà bỗng trở nên hoảng hốt. Bà nhục cho ông cha nhà
bà. Cũng có lẽ bà tủi cho thân bà. Bà nghĩ đến cái đời dài dằng dặc của bà, không
có chồng. Bà thấy chua xót lắm. Bà uất ức, uất ức với ai không biết. Nhưng rồi đổ
cái uất ức ngay lên cháu bà ! Người đàn bà đức hạnh thấy cháu bà sao mà đi thế !
Thật đốn mạt. Ngoài ba mươi tuổi mà chưa trót đời. Ngoài ba mươi tuổi... ai lại
còn đi lấy chồng ! Ai đời lại còn đi lấy chồng ! Ừ ! Mà có lấy thì lấy ai chứ ?...
Đần ông đã chết hết cả rồi hay sao, mà lại đâm đầu đi lấy một thằng không cha.
Ai lại đi lấy thằng chỉ có một nghề là rạch mặt ra ăn vạ. Trời ơi ! Nhục nhã ơi là
nhục nhã ! Hỡi ông cha nhà bà ! Bà gào lên như con mẹ đại. Bà xỉa xói vào mặt cái
con cháu gái ba mươi tuổi mà chưa trót đời. Bà bảo phắt nó :
— Đã nhịn được đến bằng này tuổi thì nhịn hẳn ; ai lại đi lấy thằng Chí Phèo !
Thị nghe thấy thế mà lộn ruột. Nhưng thị biết cãi bà làm sao ? Con người ấy
có quyền nói thế, bởi con người ấy năm mươi tuổi rồi, năm mươi tuổi còn ai lấy
chồng. Thị biết cãi làm sao ? Mà không cãi được thì giận dữ nổi lên đùng đùng.
Thị tức lắm ! Thị tức lắm ! Thị cần đổ cái tức ấy lên một người. Thị ton ton chạy
lên nhà nhân ngãi”. Thị thấy hắn đương uống rượu, và vừa uống vừa lầm bầm
chửi thị về nhà lâu. Hắn không quen đợi ; bởi phải đợi, hắn lại lôi rượu, và uống
(1) Nhân ngấi : (khẩu ngữ) người tình (thường dùng để chỉ quan hệ yêu đương không đứng đắn
hay có ý mỉa mai).
cho đỡ buồn. Uống vào thì phải chửi, quen mồm rồi ! Nhưng thị làm gì mà hắn
chửi ? Mà hắn có quyền gì chửi thị ? Ô, thi điên lên mất ! Thị giãm chân xuống
đất, rồi lại nhảy cẵng lên như thượng đồng, Hắn thú vị quá, lắc lư cái đầu cười. Lại còn cười ! Nó nhạo thị. Trời ơi ! Thị điên lên mất, trời ơi là trời ! Thị chống tay
vào háng, vênh vênh cái mặt, và đớn cái môi vĩ đại lên, trút vào mặt hắn tất cả lời
bà cô. Hắn nghĩ ngợi một tí rồi hình như hiểu, hắn bỗng nhiên ngẩn người. Thoáng
một cái, hắn lại như hít thấy hơi cháo hành. Hắn cứ ngồi ngẩn mặt, không nói gì.
Thị trút xong giận rồi. Cái mũi đỏ của thị dị xuống rồi lại bạnh ra. Thị hả hê lắm
lắm. Thị ngoay ngoáy cái mông đít đi ra về. Hắn sửng sốt, đứng lên gọi lại. Ai mà
thèm lại ! Còn muốn lôi thôi cái gì ? Hắn đuổi theo thị, nắm lấy tay. Thị gạt ra, lại
giúi thêm cho một cái. Hắn lăn khoèo xuống sân. Đã lăn ra thì hắn phải kêu : bao
giờ chả thế. Hắn nhặt một hòn gạch vỡ, toan đập đầu. Nhưng hình như hắn chưa
thật say. Vì hắn nghĩ : đập đầu ở đây chỉ thiệt ; đập đầu ở đây, để mà nằm ăn vạ
ai ? Hắn tự phải đến cái nhà con đĩ Nở kia. Đến để đâm chết cả nhà nhà nó, đâm
chết cái con khọm già nhà nó. Nếu không đâm được, lúc ấy hãy đập đầu ra kêu
làng. Muốn đập đầu, phải uống thật say. Không có rượu, lấy gì làm máu cho nó
chảy ! Phải uống thêm chai nữa. Và hắn uống. Nhưng tức quá, càng uống lại càng
tỉnh ra. Tỉnh ra, chao ôi, buồn ! Hơi rượu không sặc sụa, hắn cứ thoang thoảng
thấy hơi cháo hành. Hắn ôm mặt khóc rưng rức. Rồi lại uống. Rồi lại uống.
Hắn uống đến say mềm người rồi hắn đi. Hắn ra đi với một con dao ở thắt lưng.
Hắn lắm nhảm : "Tao phải đâm chết nó ! Tao phải đâm chết nó !". Nhưng hắn lại
cứ thẳng đường mà đi. Cái gì đã làm hắn quên rẽ vào nhà thị Nở ? Những thằng
điên và những thằng say rượu không bao giờ làm những cái mà lúc ra đi chúng
định làm.
5. Trời nắng lắm, nên đường vắng. Hắn cứ đi, cứ chửi, cứ doạ giết "nó", và cứ
đi. Bây giờ đến ngõ nhà cụ bá. Hắn xông xông đi vào. Cả nhà đi làm đồng vắng,
chỉ có mình cụ bá đang nằm nghỉ trưa. Nghe tiếng hắn, cụ thấy sao bực mình !
Chính thật thì cụ đã đang bực mình. Bởi vì cụ thấy đầu hơi nhức. Cụ đang muốn có
một bàn tay man mát xoa cái đầu. Cũng có lẽ, cụ chỉ muốn bà tư đừng đi lâu quá
thế. Đi lâu thế, không biết rằng đi đâu ? Sao bà ấy còn trẻ quá ! Gần bốn mươi rồi
mà trông còn phây phây, còn phây phây quá đi nữa ! Cụ năm nay đã ngoài sáu
mươi. Già yếu quá, nghĩ mà chua xót. Giá thế thì bà ấy chỉ cũng già cho xong. Bà
ấy lại cứ trẻ, cứ phây phây, cứ đẹp như mới ngoài hai mươi tuổi, mà sao đa tình.
Nhìn thì thích nhưng mà tưng tức lạ. Khác gì nhai miếng thịt bò lựt sựt khi rụng
gần hết răng. Mắt bà, miệng bà, có duyên, nhưng trông đĩ lắm ! Hơi một tí thì cười
(1) Thượng đồng : lên đồng (một nghi lễ mê tín). Lúc hồn người chết (hoặc thần linh) nhập vào,
con đồng thường múa may và phán truyền điều này điều nọ.
toe toét, tít cả mắt lại, cái má thì hây hây. Mà thấy ghét những thằng trai trẻ, giá
làm con bà không đáng, mà thấy bà đâu cũng đùa. Chúng đùa nhạt như nước ốc,
chỉ được cái thô tục, mà gặp ai đâu cũng cười ! Chẳng nghĩ gì đến địa vị cả, người
đâu mà vô tâm. Tức lạ ! Cụ chỉ muốn cho tất cả những thằng trai trẻ đi ở tù...
Những lúc như thế, thì một người dẫu khôn ngoan cũng không bình tĩnh được.
Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí Phèo. Tuy
Vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc
rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người :
— Chí Phèo đấy hở ? Lè bè vừa vừa chứ, tôi không phải là cái kho.
Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn :
— Cầm lấy mà cút, đi đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à ?
Hắn trợn mắt, chỉ vào mặt cụ :
— Tao không đến đây xin năm hào.
Thấy hắn toan làm dữ, cụ đành dịu giọng :
— Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.
Hắn vênh cái mặt lên, rất là kiêu ngạo :
— Tao đã bảo tao không đòi tiền.
- Giỏi ! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế thì anh cần gì ?
Hắn dõng đạc :
— Tao muốn làm người lương thiện !
Bá Kiến cười ha hả :
~ Ồ tưởng gì ! Tôi chỉ cân anh lương thiện cho thiên hạ nhờ.
Hắn lắc đầu :
— Không được ! Ai cho tao lương thiện ? Làm thế nào cho mất được những vết
mảnh chai trên mặt này ? Tao không thể là người lương thiện nữa. Biết không ! Chỉ có một cách... biết không !... Chỉ còn một cách là... cái này ! Biết không !...
Hắn rút dao ra, xông vào. Bá Kiến ngồi nhỏm dậy, Chí Phèo đã văng dao tới
rồi. Bá Kiến chỉ kịp kêu một tiếng. Chí Phèo vừa chém túi bụi vừa kêu làng thật to.
Hắn kêu làng, không bao giờ người ta vội đến. Bởi thế khi người ta đến thì hắn
cũng đã đang giấy đành đạch ở giữa bao nhiêu là máu tươi. Mắt hắn trợn ngược.
Mồm hắn ngáp ngáp, muốn nói, nhưng không ra tiếng. Ở cổ hắn, thỉnh thoảng
máu vẫn còn ứ ra.
6. Cả làng Vũ Đại nhao lên. Họ bàn tán rất nhiều về vụ án không ngờ ấy. Có
nhiều kẻ mừng thầm. Không thiếu kẻ mừng ra mặt. Có người nói xa xôi : "Trời có
mắt đấy, anh em ạ !". Người khác thì nói toạc : "Thằng nào chứ hai thằng ấy chết
thì không ai tiếc ! Rõ thật bọn chúng nó giết nhau, nào có phải cần đến tay người
khác đâu". Mừng nhất là bọn kì hào ở trong làng. Họ tuôn đến để hỏi thăm, nhưng
chính là để nhìn lí Cường bằng những con mắt thoả mãn và khiêu khích. Đội Tảo,
không cần kín đáo, nói toang toang ngay ngoài chợ, trước mặt bao nhiêu người :
"Thằng bố chết, thằng con lớp này không khỏi người ta cho ăn bùn". Ai chả hiểu
"người ta" đó là chính ông. Bọn đàn em thì bàn nhỏ : "Thằng mọt già ấy chết, anh
em mình nên ăn mừng". Những người biết điều thì hay ngờ vực ; họ chép miệng
nói : "Tre già măng mọc, thằng ấy chết, còn thằng khác, chúng mình cũng chẳng lợi tí gì đâu".
Bà cô thị Nở chỉ vào tận mặt cháu mà đay nghiến :
— Phúc đời nhà mày, con nhé. Chả ôm lấy ông Chí Phèo.
Thị cười và nói lảng :
— Hôm qua làm biên bản, lí Cường nghe đâu đã tốn gần một trăm. Thiệt người
lại thiệt của.
Nhưng thị nghĩ thâm :
— Sao có lúc nó hiền như đất.
Và nhớ lại những lúc ăn nằm với hắn, thị nhìn trộm bà cô, rồi nhìn nhanh
xuống bụng :
— Nói đại, nếu mình chửa, bây giờ hắn chết rồi, thì làm ăn thế nào ?
Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa, và
vắng người lại qua)...
(Nam Cao — Tác phẩm, tập I, NXB Văn học, Hà Nội, 1977)
HƯỚNG DẪN HỌC BÀI
1. Tóm tắt đoạn trích ; nêu ý chính của từng phần đã được đánh số.
2. Hãy nêu ý nghĩa chỉ tiết tiếng chửi của nhân vật Chí Phèo.
(1) "Cái lò gạch cũ bỏ không..." : chị tiết được nói đến ở đầu truyện (“Một anh đi thả ống lươn, một
buổi sáng tỉnh sương, đã thấy hắn trần truồng và xám ngắt trong một váy đụp để bên cái lò gạch
bỏ không, anh ta rước lấy và đem cho một người đàn bà goá mù"). Chi tiết này xuất hiện hai lần
trong tác phẩm.
3. Các mối quan hệ bá Kiến — Chí Phèo và thị Nở - Chí Phèo trong truyện ngắn có
ý nghĩa øì trong việc thể hiện số phận, tính cách của nhân vật Chí Phèo ?
4. Nêu những diễn biến tâm trạng của Chí Phèo sau khi gặp thị Nở. Vì sao khi bị
thị Nở dứt tình, Chí Phèo lại xách dao đi giết bá Kiến và tự sát ? Bi kịch lớn
nhất của Chí Phèo được thể hiện trong truyện là gì ?
5. Ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật trong truyện ngắn này có những
điểm gì đặc sắc ? (Chú ý lời trần thuật nửa trực tiếp ở phần mở đầu (phần l) :
độc thoại nội tâm của Chí Phèo sau cơn tỉnh rượu (phần 3) ; những lời đối
thoại giữa Chí Phèo với thị Nở (phần 4) và nhất là với bá Kiến ở gần cuối
truyện (phần 5).)
6. Nêu nhận xét khái quát về nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn Chí Phèo.
BÀI TẬP NÂNG CAO
Phân tích và làm nổi bật tính điển hình của nhân vật Chí Phèo hoặc bá Kiến.
TRI THỨC ĐỌC - HIỂU
Nhân vật điển hình
Còn gọi là hình tượng điển hình hay tính cách điển hình, chỉ hình tượng nghệ thuật được sáng
tạo ra bằng phương pháp điển hình hoá, vừa có cá tính sắc nét, vừa phản ánh được một số mặt bản
chất của đời sống xã hội, thể hiện tính xã hội của con người. Trong các sáng tác hư cấu (như kịch,
tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện thơ, v.v.), các hình tượng nhân vật được sáng tạo ra, dù cho phương
pháp xây dựng nhân vật có đa dạng như thế nào thì các nhân vật thành công đều có sự hoà quyện
giữa tính phổ biến và tính đặc thù, tức là bao hàm hai mặt khái quát hoá và cá thể hoá, thông qua
cái cá biệt để phản ánh cái chung. Các nhân vật điển hình được sáng tạo như thế đều có cội nguồn
trong đời sống thực tế, nhưng lại có sức khái quát cao, tập trung, nổi bật hơn, có ý nghĩa xã hội
phong phú, sâu sắc hơn, đồng thời hấp dẫn và thú vị hơn. Ph. Ăng-ghen đánh giá rất cao những tác
phẩm sáng tạo được những "tính cách điển hình trong hoàn cảnh điển hình".
e Trần thuật và trần thuật nửa trực tiếp
Trần thuật (hay hẹp hơn - kể chuyện) là toàn bộ việc giới thiệu, khái quát, thuyết minh, miêu tả
đối với nhân vật, sự kiện, hoàn cảnh, sự vật theo cái nhìn của một người trần thuật (hay người kể
chuyện) nhất định. Chức năng của trần thuật là dẫn dắt người đọc đi vào thế giới của tác phẩm,
mách bảo, chỉ dẫn cho họ về cách hiểu nhân vật, tình huống và khêu gợi những phản ứng tình cảm
của họ. Do vậy, trần thuật gắn liền với toàn bộ công việc bố cục, kết cấu của tác phẩm.
Trần thuật nửa trực tiếp là một dạng lời văn nghệ thuật của tác phẩm tự sự. Ở đó lời người trần
thuật (lời gián tiếp) có hàm chứa những yếu tố lời trực tiếp như ý nghĩ, cảm xúc, từ ngữ,... của
nhân vật.
Bình Luận
Để Lại Bình Luận Của Bạn